EN INEENS BEN JE ZESTIG
Het leek me lange tijd heel afschrikwekkend, zestig worden. Het voelde als over de afgrond kijken naar een hele duistere plek die al heel snel alleen tot de dood zou leiden. Ineens kom je daar dan heel dichtbij als je louter naar het getal kijkt. Sommige mensen halen het niet eens tot hun zestig. Daar zijn de getallen op de grafstenen op het kerkhof de stille harde bewijzen van. Niet dat ik de dood vrees maar de tijd die me rest is naar mijn gevoel over de grens van zestig dan ineens heel beperkt in omvang te zijn geworden.
Je beseft dat er ook heel veel achter je ligt en wat kan je nog verwachten van de jaren die voor je liggen? En ergens in mijn hoofd leeft constant de gedachte dat er nog zo veel te doen en te ontdekken valt in die jaren die komen. En dat het me allemaal niet gaat lukken. Tussen gedachten, gevoelens, wensen en realiteit is er duidelijk een hele wereld van verschil. En hoe doe je dat dan, met een gerust gemoed doorgaan in de wetenschap dat je het meeste wel hebt gehad?
En zo stond ik de dag van mijn verjaardag voor het raam te kijken naar het drukke verkeer dat buiten aan mij voorbij snelde. De zon scheen alsof de lente toch zin had om door te breken en ineens kwam er een glimlach op mijn gelaat gewoon uit het niets boven borrelen. Ik zag al die mensen gehaast op weg naar ergens en ik besefte ineens dat ik in een periode van mijn leven ben aangekomen waarin ik veel vrijer ben en in die vrijheid ook meer kan kiezen over wat ik wel en niet meer wil. Het maakt me in een klap minder neerslachtig.
Een paar weken verder lijkt het inderdaad allemaal reuze mee te vallen. Het enige dat daadwerkelijk ouder wordt is je lichaam: het kraakt, piept en zucht wat meer dan vroeger maar in mijn geest is het zo anders dan vroeger. Door vallen en opstaan ben ik wijzer geworden en heb ik ondertussen ook leren loslaten wat er niet echt toe doet. Het scheelt een heel pak in de rugzak. Het leven is gewoon prima zoals het is en ik hoef me niet langer constant te meten aan de normen en waarden van anderen. Die gedachte alleen geeft me een ontzettende rust in mijn hoofd.
Het huis is er, mijn veilige nest is niet langer in mede-eigendom van de bank. Dat betekent meteen ook dat ik de ratrace van het leven gewoon loslaten en regelmatig even aan de zijkant kan gaan staan om te genieten van de eenvoudige dingen van het leven. Ik mijn eigen tijd indelen tussen werken, rusten en genieten. Mijn ervaring in het leven kan ik delen met wie ik wil en onder welke vorm ik dat doe. En ik kan kiezen vanuit mijn hart en ziel waar ik thuishoor en waar ik beter afscheid van kan nemen. Wat een rijkdom!
Toegegeven, er zijn plekken waar je wel voorgoed uitgerangeerd wordt na een bepaalde leeftijd maar daarmee stopt het leven niet. Integendeel, het geeft je de ruimte om met al de rijke ervaringen die je in je lange leven hebt verworven ruimte te maken voor nieuwe ervaringen en nieuwe projecten waar je nooit de tijd voor had maar die nu ineens wel aandacht kunnen krijgen. Zoals nu toch eens die fantastische tuin de aandacht geven die hij nodig heeft of gewoon gaan zitten om te kijken naar de zon die onder gaat. Ruimte om een boek te schrijven of opnieuw echt te gaan koken met mooie, eerlijke basisproducten. Leven zoals mijn oma versie 2.0. Het leven heeft zoveel meer te bieden als er tijd is.
Als we eerlijk zijn, moeten we toegeven dat we ons leven oeverloos versplinteren in de vele moetens die de maatschappij ons opdringt. En eigenlijk doen we niets meer grondig. Werken alleen is niet genoeg, het moet een ambitieuze job zijn met lange werkdagen die liefst ook nog overlopen in onze schaarse vrije tijd. Als je dit dan ook nog wil combineren met andere activiteiten, ontstaat er al vlug gerommel in de zijlijn en ben je niet gemotiveerd. Ik heb me er nooit kunnen bij neerleggen, het was elke dag weer een gevecht op zoek naar de balans tussen economisch overeind blijven en echt leven. Die dagen zijn nu gelukkig voorbij en ik geniet van elke minuut vrijheid in mijn leven.
Deze fase in mijn leven voelt ondertussen als een verzamelplaats overvol van allerlei levenservaringen die daar opgeslagen liggen en wachten op herordening. Ik mag opnieuw dat speelse kind zijn. Het speelelement brengt je terug naar je oorsprong, naar pure innerlijke vreugde. Het is een bron van steeds vernieuwende energie en verwondering, de basis voor mijn verdere ontplooiing ook nu ik zestig ben geworden.
HET LEVEN IS TE KORT VOOR SPIJT
‘Ik heb nergens spijt van,’ hoor je sommige mensen zeggen of ‘het leven is te kort voor spijt.’ Ik weet het niet of dit nu wel een helende gedachte is voor de rest van je leven. Het voelt ook hard en ongenaakbaar alsof je alles wat je doet niet ter discussie staat.
Gratis levenslessen
Maar misschien zit er iets anders achter deze uitspraak. Eigenlijk betekent het dat men geen spijt hoeft te voelen maar bereid is de lessen aan te nemen die het leven je gratis op een presenteerblaadje aanbiedt.
Anders gezegd, je kan wel degelijk spijt voelen maar je hoeft er niet in te blijven hangen. Je kan accepteren hoe het is gelopen, ook al hadden je het achteraf gezien graag anders gewild.
Een waarschuwingssignaal
Want dat is wat spijt in zijn puurste vorm is: je wijzen op een andere mogelijkheid. Spijt wijst je erop dat wat je deed of zei of niet deed of zei niet helemaal spoort met wie je wel wil zijn of wat je in dit leven wil. Spijt wil je op iets wijzen.
“Is het niet zo dat spijt je de vraag stelt wat je echt wilt, en je bij een juist antwoord beloont met onverhoopte kracht?”
Spijt is leerzaam
Spijt duwt je weer terug in de goede richting. Ik kan me niet voorstellen hoe het zou zijn om nooit spijt te ervaren. Ik heb spijt van zoveel in mijn leven. Het maakt me niet bitter, het geeft me alleen kansen om het van nu af aan anders te gaan doen. Wat langer na te denken of de moed vinden om lastige dingen niet te negeren maar er voluit voor te gaan. Spijt vormt dammetjes in de rivier van het leven waardoor het water anders gaat stromen.
Spijt is niet eenvoudig omdat je niets kunt veranderen aan hoe de dingen zijn gelopen. Maar dat maakt het niet meteen zinloos omdat het ervoor zorgt dat je dezelfde fouten niet nog een keer zal maken als je goed luistert naar de lessen die spijt je brengt.
Luisteren naar je intuïtie
Spijt is een bittere pil om te slikken. Het gaat gepaard met schaamte, boosheid of een gevoel van onrechtvaardigheid. Maar dat slechte gevoel is tevens het rode knipperlicht voor momenten waar je tegen jezelf inging. Waar je verlangens en verwachtingen, onzekerheid of onbezonnenheid het wonnen van je intuïtie en gezond verstand.
Een uitnodiging tot transformatie
Leer spijt zien als een uitnodiging tot transformatie, tot verandering en de smaak zal veranderen van bitter naar bitterzoet. Zeg tegen jezelf dat het je spijt. En dat het oké is. Blijf er niet in hangen en kijk vooruit. Het is de eerste stap naar heling.
Het leven schenkt je steeds opnieuw kansen en mogelijkheden. Luister vanaf nu aandachtig naar je lichaam, verstand en intuïtie en ze zullen hun werk doen. Durf al eens te twijfelen of gun het proces de tijd die het nodig heeft om tot een goede beslissing te komen. Je zult wijzer worden en je keuze met trots dragen. Omdat je bewust aanwezig bent gebleven in het proces en niet voor de meest makkelijke weg hebt gekozen.
ROUW STAAT MIDDEN IN HET LEVEN EN TOCH KIJKEN WE LIEVER DE ANDERE KANT OP
Rouw, het is een groots onderwerp. Het is tevens complex, oneindig, grillig en alom aanwezig. En toch kijken we liever de andere kant op als het over verlies en rouw gaat. Op zijn minst voelt het als een ongemakkelijk thema om over te praten.
Ooit krijgen we er allemaal mee te maken in ons leven. Het is gewoon zo. We kunnen halsstarrig proberen om verlies en rouw te vermijden in ons leven, maar dat maakt dat we nooit echt zullen liefhebben.
Rauw op je dak
En wat je ook doet, je kunt je niet voorbereiden op je nieuwe leven na een verlies en je hebt er geen idee op welke manieren het verlies zal inhakken op je leven en je lijf.
Het maakt het samenleven tussen mensen ook niet eenvoudiger. Als je alleen maar grote emoties voelt en veel dingen er nauwelijks meer toe doen, dan heb je niets aan goedbedoelde opmerkingen als ‘ik zou willen dat ik iets voor jou kan doen’ of ‘tijd heelt alle wonden’.
Probeer dan als rouwende nog maar eens te zeggen dat het helemaal niet goed gaat. Of dat je eigenlijk niet wéét hoe het met je gaat.
Rouw verandert je leven voorgoed
Verlies en rouw veranderen het landschap van ons leven. Het terrein is voor altijd anders en er is geen normaal meer om naar terug te keren. Je bent niet alleen je partner, vriend of werk verloren maar ook de toekomst die je voor ogen had. En die moet je nu op een andere manier invullen.
We zijn het aan ons verdriet verplicht er ruimte voor te nemen want het kan allesbepalend zijn in ons leven. Je bent op een punt gekomen waar je jezelf als het ware moet heruitvinden.
Verlies is overal, en toch te onzichtbaar
En toch speelt rouw nog een te kleine rol in onze samenleving, in onze gesprekken, op scholen, op de sportvereniging, op werk of gewoon thuis. Rouw is overal, ieder mens krijgt vroeg of laat met die nietsontziende ervaring te maken en tegelijkertijd is het nog te onbesproken.
In een maatschappij leven die lastige gevoelens schuwt, is het belangrijk om open en eerlijk met elkaar te leren praten over de diepe dalen van het menselijke bestaan zonder schroom of angst.
Hoog tijd om rouw weer naar het leven brengen. Het te normaliseren. Zodat we ons aan elkaar kunnen optrekken en ons minder alleen hoeven te voelen in ons verdriet.
VANDAAG NU EVEN NIET
Er zijn van die dagen die voelen alsof een fel opgestoken noodweer je heeft overvallen, inclusief donder en bliksem. Het leven kan flink pijn doen, op het ondraaglijke af. Ik heb op de meest pijnlijke momenten in mijn leven ook wel eens vurig gewenst dat ik op een of andere manier kon verdwijnen van de wereld zodat het allemaal zou stoppen en liefst direct. Ondertussen weet ik dat er voor die momenten maar een simpele manier is om er mee om te gaan en dat is gewoon uitzitten.
Blijven voelen en blijven ademen. Ook bij zwaar onweer dat voelbaar is in elke vezel van je lichaam kan je best gewoon gaan zitten en doorademen. Soms is er geen omweg, geen snelle uitweg uit de wirwar van emoties die ons kunnen overvallen. Soms moeten we de moed vinden om te gaan zitten te midden van de chaos, om de pijn te omarmen en te erkennen.
Pijn, hoe intens ook, is een deel van ons menselijk bestaan. Het is een signaal dat er iets dieps in ons geraakt is, dat er emoties zijn die onze aandacht vragen. En hoewel we vaak instinctief de neiging hebben om pijn te vermijden, kan er kracht liggen in het bewust ervaren ervan.
Niet omdat het comfortabel is. Dit is geen leuke oefening maar wel een heilzame. Pijn verdoven of verstoppen is als verse vis ergens achterlaten en er nooit meer naar omkijken. Je komt er vroeg of laat achter dat het een heel slecht plan was en dat het zaakje een kwalijke geur krijgt.
Pijn uitzitten is niet gemakkelijk maar het kan ons helpen om los te laten, om te aanvaarden en uiteindelijk om te helen. Het vraagt om geduld, om mededogen en het vertrouwen dat we er sterker aan de andere kant zullen komen.
Het is als het doorlopen van een tunnel waarvan we na herhaalde oefening ontdekken dat er licht aan het einde is. Het kan aanvoelen als een eenzame reis, maar het is een reis die ons in staat stelt om te helen en te groeien.
Wanneer we pijn toelaten en er doorheen gaan, leren we onszelf beter kennen. We ontdekken onze veerkracht en onze grenzen. Het is een kans om te leren, om te begrijpen en om te ontdekken wie we zijn te midden van tegenspoed. We worden ons bewust van de diepte van onze emoties en leren hoe we ermee kunnen omgaan. Het is als het bouwen van emotionele spieren die ons sterker maken voor de uitdagingen die nog zullen komen.
Dus, wanneer de pijn komt, laat het dan toe. Neem even de tijd om te zitten met je emoties, om te voelen wat er is en om jezelf de ruimte te geven om te genezen. Het uitzitten van de storm betekent dat je je emoties zijn werk laat doen. En je kan er op vertrouwen dat er een moment komt dat de storm weer overtrekt. Opeens zal je merken dat het lichter wordt. Veiliger. Er is misschien een tak afgebroken maar de boom staat er nog en ook het huis is overeind gebleven.
Uiteindelijk zal de pijn plaatsmaken voor helderheid, en zal je merken dat je sterker en wijzer bent geworden door de ervaring.
LOSLATEN
Loslaten, het is zo een woord dat soms vlug gebruikt wordt als het over de lastige dingen van het leven gaat. Je moet het loslaten! Alsof het vanzelf gaat, dat loslaten.
Hoe moet je ‘loslaten’ als iemand die je lief is er plots niet meer is? Raak je hem of haar dan niet kwijt ? Of als je verleden je flink wat pijn heeft gekost. Moet je al die nare herinneringen zo maar loslaten? Geef je dan geen vrijgeleide aan diegene die de oorzaak is geweest van je pijn?
Ik heb het lang ook niet begrepen hoe het werkte. Ergens wil je die pijn blijven voelen want het hoort bij jou en bij wie je bent. Het heeft je als het ware mee gevormd. En misschien zocht ik diep vanbinnen altijd nog stiekem naar gerechtigheid. Maar dit vasthouden aan het verleden en aan de emoties die er bij horen, helpen je ook niet om te groeien in je leven. Je blijft jezelf kwellen in een leven dat niet echt voldoening geeft en daarbij heb je constant het gevoel dat je verleden je hierin parten speelt.
Is het dan een oplossing om gewoonweg los te laten? Het voelt als heel kort door de bocht. Misschien heb je eerst wat anders te doen voor je de beweging naar ‘loslaten’ kan maken.
Als je een dierbare verliest zal je ruimte moeten maken om je rouwproces aan te gaan ook al zou je de pijn liever niet voelen. Er dwars doorheen gaan en niet in een grote bocht eromheen zoals velen proberen te doen. In die zin is het ook bereid zijn om je verdriet in de ogen te kijken om op termijn de liefde, die er was en altijd zal zijn, weer te vinden. Want die liefde, die gaat nooit verloren en ligt gewoon te wachten om weer gezien te worden.
Misschien gaat het grote loslaten er wel om dat je na een periode van rouw het grote verdriet kan laten gaan om verder te kunnen groeien als mens met de liefde van diegene die er niet meer is, voor altijd in je hart.
Maar hoe zit dat dan met een pijnlijk verleden? Moet je dat dan zo maar loslaten? Ik heb lang de strijd aangegaan met alles wat er thuis is gebeurd maar die strijd houdt je ook vast in dat verleden. Ondertussen na veel zoeken heb ik geleerd om er zo veel mogelijk objectief naar te kijken en me niet langer alleen maar te wentelen in de pijn. Het is voorbij, ook al speelt het je nog elke dag parten. Ik heb me lang niet voldoende gevoeld voor de wereld net zoals het thuis nooit goed genoeg was. Ondertussen weet ik dat er een deel van dit verhaal niet van mij is maar bij mij ouders en hun verleden hoort. En dat stuk dat niet van mij is, wil ik met plezier loslaten.
Het helpt me om mezelf weer op te bouwen tot diegene die ik werkelijk ben. Uit de brokstukken van het verleden weliswaar maar dat is een realiteit waar je het mee te doen hebt. Het is een heuse karwei om weer opnieuw te beginnen en wat niet bij je hoort los te laten.
Maar die bereidheid om het verhaal van de andere los te laten, zorgt er voor dat sommige deuren eindelijk voorgoed gesloten kunnen worden. Dat je langzaamaan het verleden achter je kunt laten en beetje bij beetje de ander kunt laten gaan. Jij bent niet de schuld van alles, je bent soms verstrikt geraakt in het verdriet van een ander. En als kind heb je hier geen verweer tegen maar als volwassene kan je een keuze maken. De keuze voor jezelf.
Moet je dan zo maar alles vergeven? Helemaal niet, het gaat over loslaten van de dingen die niet van jou zijn en er niet langer slachtoffer van te zijn. Het is je overkomen, het is niet wie je bent.
En dat betekent nog niet dat je zo maar vergeeft en vergeet. Op het moment dat je loslaat wat niet van jou is, geef je jezelf de ruimte om te kijken of er toch ergens verborgen schatten liggen. Je bent door al jouw ervaringen waarschijnlijk een krachtig mens geworden. Zo krachtig dat je in staat bent om voor jezelf een nieuw leven uit te bouwen, verlost van die knellende en pijnlijke banden van het verleden.
Loslaten is misschien dan ook kijken wat niet van jou is. Bereid te zijn om jouw unieke levensprocessen een nieuwe kans te geven en om jouw eigen bijzondere levenservaringen voluit te leven. Loslaten betekent liefde in je leven toelaten, liefde van anderen maar nog vele malen belangrijker, liefde voor jezelf van jezelf!
RUIS
‘Er zit wat ruis op zijn hartje,’ hoorde ik de dierarts bezorgd zeggen. Het zag eruit als een scene uit een slechte film die ik nog al eens een keertje had gezien. Drie jaar geleden kreeg ik ongeveer hetzelfde te horen toen bleek dat Joonas een hoog risico op hartfalen had. Een kat met een hartprobleem is nooit goed nieuws. De tranen waren er onmiddellijk, in mijn hoofd tolde het. Ik zag dat de dierenarts geschrokken naar me keek. Thorben liet het allemaal rustig gebeuren en keek me nieuwsgierig aan. Het enige wat hem leek te storen was het gefriemel en gefrutsel aan zijn lijf. Hij wou gewoon terug naar huis om rustig verder door het leven te dutten.
Het voorval bracht me in een flits niet alleen terug naar de dood van Joonas maar het was of al de rouwervaringen in mijn leven me ineens overspoelden. De dijk was gebroken, de golven van verdriet hadden vrij spel gekregen. Die ene simpele mededeling sneed zo diep dat het natrilde doorheen heel mijn lijf.
En ik kon het op dat moment niet verdragen, niet hebben. Alsof het leven geen genade kent en je langs een wilde rivier van verlies naar verlies sleurt. Af en toe krijg je even tijd om je hoofd boven water te steken en lucht te happen. Waarna je al vlug weer meegesleurd wordt door het kolkende water en weer kopje onder gaat.
En dan krijg je na al die jaren het gevoel dat je nog niets hebt geleerd over afscheid nemen en verdriet. Of misschien ben ik er gewoon niet goed in? Het zou zo maar kunnen. De pijn vermindert maar gaat niet weg en het verdriet blijft een leven lang aan je knagen wat je ook doet. Het loopt met je mee als een soort ruis in je leven, alsof het nooit eens een keertje echt zorgeloos mag zijn.
Afscheid nemen voelt zo een beetje als een chronische ziekte die in je lijf woedt. Na een opstoot word je stilaan elke dag weer wat beter en gezonder. Je boekt weer wat vooruitgang. De symptomen nemen af en je voelt dat het de goede kant opgaat. Het verdriet is op dat moment zo weer wat uit het beeld verdwenen. Af en toe voel je een kleine kramp maar dat kan je wel hebben. Tot er weer een nieuwe opstoot komt en je weer van vooraf aan kunt beginnen. Want echt wennen doet het nooit. Afscheid nemen voelt als een constante ruis op het leven.
Op momenten als deze vraag ik me dan weer af of het wel allemaal de moeite loont. Om dan toch weer je hart te openen en de liefde toe te laten, je weer te hechten. Wetende dat het weer goed fout kan gaan en je straks weer met een extra litteken op je hart achterblijft.
Maar gelukkig verstaan wij mensen blijkbaar de kunst om steeds opnieuw om de pijn heen te groeien, hem te omzwachtelen met tederheid tot hij verweven is in ons bestaan. En we hebben blijkbaar ook een soort van gulheid naar het leven toe zodat de liefde het weer kan overnemen van de angst om weer gekwetst te worden.
Op onze tocht nemen we alles en iedereen mee die we moeten missen mee in ons hart en in ons leven. Hun lessen, hun waarden, hun visie, hun woorden en hun liefde, dragen ons en zullen nooit kleiner worden. Het tegendeel is waar.
En Thorben, we houden hem in het oog. Bij het minste zuchtje gaat hij weer richting dierenarts. Hopelijk was het enkel autostress dat hem parten speelde. Wat hem betreft is er geen vuiltje aan de lucht. Hij lijkt vooral nu bezorgd om mij en is extra lief de laatste dagen. Mijn lijf moet nog bekomen en weer zijn evenwicht vinden. Het tollen is nog niet voorbij. Ik ben in ieder geval blij dat Thorben er is om mijn leven te kleuren met een vurig tintje rood en de toekomst kan ik niet veranderen. Het leven gaat zijn eigen gang en luistert niet naar mijn verzuchtingen. Dat is een wijze les die ik van Joonas heb geleerd.
DE WERELD IS NIET MAAKBAAR
Als je midden in een rouwproces zit, wil je eigenlijk alleen maar dat het verdriet stopt en dat je weer verder kan met je leven. Terug naar ons oude zelf en weer naar de tijd toen alles nog zijn gewone gangetje ging. Toen geluk heel gewoon en vanzelfsprekend was. Het zijn stuk voor stuk grote levensvragen en het toont aan dat we als mens moeite hebben met al die lastige emoties die ons elke dag weer overspoelen na het verlies van iets of iemand die ons dierbaar is.
We willen liefst dat ‘het probleem’ zo snel mogelijk opgelost wordt. Helaas bestaat er geen pasklaar plan voor verdriet en gemis. Het is geen probleem dat je zo maar kunt oplossen. Het rouwen stopt nooit, verdriet kent een beginpunt en geen eindpunt. Verdriet is iets dat op termijn verweven raakt in ons leven.
De dood van mijn oma sloeg mijn kleine wereld aan diggelen. Ik was net acht geworden en veel ruimte om mijn verdriet te delen was er niet. Het leven ging gewoon door. Mijn ouders trokken zich terug in hun eigen verdriet. Niemand die mij vroeg of het wel goed met me ging.
De enige die er toen daadwerkelijk aandacht aan schonk, was mijn klastitularis van het tweede leerjaar – een stevig kloosterzuster – die in de klas even de tijd nam om mijn oma te gedenken. Ik weet nog dat ik toen heel verbaasd was dat deze, altijd praktisch ingesteld, vrouw mijn verdriet wel serieus leek te nemen.
De maatschappij heeft in al die jaren nog niet veel geleerd op dat vlak. Alsof we ooit zijn vergeten zijn dat verlies een integraal onderdeel uitmaakt van ons leven. We hebben wel andere dingen te doen: opdagen op het werk, ons dagelijks leven op orde houden en een druk sociaal leven onderhouden. Onze focus ligt op vooruitgang en productiviteit zonder ooit de tijd te nemen om even stil te staan en op adem te komen bij de kruispunten in ons leven.
Ondertussen zijn we meer dan vijftig jaar verder en het verdriet om mijn oma loopt nog altijd stilletjes met me mee. Af en toe voel ik me nog altijd dat kleine meisje dat verder moet zonder haar oma die zo belangrijk voor haar was. Ik kan het niet laten om af en toe te denken dat het zo anders had kunnen lopen in mijn leven, veel eenvoudiger en liefdevoller met mijn oma als bondgenoot.
Misschien zijn deze gedachten niet helpend of onrealistisch. Dat zou best kunnen maar oma was ook de verbindende factor binnen een familie die na haar dood niet meer leek te kunnen of willen samenleven. Ik verloor niet enkel maar grootmoeder maar ook een familieleven. Het is zonde van al de liefde en zorg die hierdoor verloren is gegaan, denk ik dan zo af en toe.
In mijn hart heb ik haar nooit losgelaten. Mijn herinneringen zijn beperkt maar het lijntje is nooit helemaal doorgeknipt. Net omdat het gemis zo groot was en nog steeds is. Af en toe doet het nog flink pijn maar ik weet dat ik het er mee te doen heb en dat dit deel uitmaakt van mijn levenspad en wie ik ben.
En om eerlijk te zijn, het is ook lastig om je verdriet zo maar los te laten. Er zit flink wat weerstand op omdat het voelt alsof je dan ook diegene om wie je rouwt voorgoed loslaat. En je wil niet vergeten, liever af en toe de pijn dan ook afscheid te moeten nemen van de liefde die er was en nog steeds is.
Rouwen blijft dansen op de slappe koord die gespannen is over de kloof tussen wat ooit was en waar de liefde nog steeds aanwezig is en de keuze om, ondanks al de pijn en ongemak, toch verder te gaan in de onzekerheid voor wat nog komen moeten.
HARTMINT
Donderdagavond gingen we uit eten in een nieuw restaurant. De rekening werd naar goede traditie vergezeld door wat snoepjes. Het waren Hartmints, de langwerpige, blauwe snoepjes met het rode hartje die je zo wat overal kunt vinden: in hotels, restaurants, supermarkten en benzinestations.
Ik werd er instant blij van. Niet omdat ik dringend mijn suikerreserves moest aanvullen - ik lust ze niet eens. Maar omdat het de favoriete muntsnoepjes van mijn vader waren. Tijdens zijn verblijf in het rusthuis maakten ze steevast onderdeel uit van zijn boodschappenlijstje. Ondertussen noem ik ze ook steevast ‘papabollekes’ en in mijn tas zit ondertussen een mooie voorraad van deze snoepjes die ik over de jaren heen heb gecollectioneerd maar waar ik zelden van eet. Soms tijdens een theatervoorstelling om een kriebelhoest te voorkomen.
Mijn vader is acht jaar geleden overleden, maar de ‘papabollekes’ brengen me nog steeds in een oogwenk terug naar hem en onze tijd samen. Onze relatie was niet altijd eenvoudig. De kloof tussen ons is lang heel groot en onoverbrugbaar geweest maar in de laatste maanden van zijn leven hebben we elkaar opnieuw ontmoet. Hoe moeilijk en onwennig dat soms ook was. We hadden zo onze eigen wat brutale manier van communiceren en samenzijn, iets wat velen verbaasde maar het werkte voor ons en we begrepen elkaar. Van het heel nabij zijn, hebben we nooit echt veel begrepen. Onze relatie was er eentje van nabijheid op een veilige afstand.
Na zijn overlijden ben ik gewoon doorgegaan met mijn leven. We hadden het samen op een mooie manier afgesloten en voor hem was het tijd om te gaan. Intuïtief dacht ik destijds: het ga je goed, we zullen elkaar ooit wel weer ontmoeten ergens in dit grote heelal. Maar achteraf gezien lijkt de waarheid meer te zijn: ik zie je nu nog regelmatig in mijn leven verschijnen.
Het voelt niet alsof hij definitief is vertrokken maar alsof hij nooit echt weg is gegaan. Hij blijft bij me, bij elke stap die ik zet en bij de beslissingen die ik neem. Ik kan mijn ware aard als echte vadersdochter niet echt verloochenen. Ik ken zijn sterke en zwakke punten net omdat ik ze elke dag in mezelf herken en beleef op mijn manier. Zijn aanwezigheid is misschien niet langer tastbaar, maar hij blijft voortleven in mij. Het is een erfenis gevormd door de verbondenheid en de herinneringen die we samen delen.
Op die manier laten we onze dierbaren niet achter maar we dragen ze met ons mee in ons rouwproces en in ons dagelijks leven. Onze herinneringen aan hen vormen een kostbaar archief waar we te rade kunnen gaan op momenten dat we vastzitten en het even niet meer weten. We stellen onszelf dan de vraag: ‘Wat zou hij of zij hebben gedaan hebben of gezegd?’ Op die manier brengen we hen elke keer weer tot deelgenoot van ons leven in onze gedachten.
Hoewel verdriet en gemis soms overweldigend kan zijn, bieden deze herinneringen troost en kracht. Ze geven ons de mogelijkheid om de overledene opnieuw te ervaren, te eren en om hun wijsheid en liefde in ons leven te blijven voelen. Ze zijn niet volledig verdwenen, maar hebben een speciale plek in ons hart ingenomen, waar ze voor altijd voortleven.
Zoveel jaar geleden zat ik als klein meisje samen met mijn vader op een bank in Oostende. Hij is er niet meer, maar het voelt alsof we nog regelmatig samen op die bank zitten. Allebei ouder en wijzer, maar nog steeds vader en dochter verbonden door een onverwoestbare band over de grens van leven en dood heen.
JOUW VERLIES IS HET WAARD ERKEND TE WORDEN
‘Jij hebt wel een bijzonder beroep’, antwoordde iemand mij aan de telefoon die ik net had meegedeeld dat ik rouwtherapeut ben. De reactie voelde zo wat strak en ongemakkelijk aan alsof de man aan de andere kant van de lijn even moest schakelen over wat ik net gezegd had en niet meteen de juiste woorden kon vinden om een passend antwoord te formuleren. Hij ging dan ook algauw weer over naar de meer praktische kant van het gesprek zonder verder te vragen wat ik dan precies deed. Het bleef allemaal zo wat tussen ons in hangen en het gesprek werd nadien praktisch en vlug afgehandeld. Het is trouwens niet de eerste keer dat dit me overkomt. Mensen blokkeren nog vaak bij het woordje ‘rouw’ alsof een woord betreft dat niet genoemd mag worden, net zoals de naam van Heer Voldemort in de boeken van Harry Potter: ‘Hij-die-niet-genoemd-mag-worden.’
Het zegt veel over het ongemak dat er nog steeds leeft in onze maatschappij over alles wat met afscheid nemen te maken heeft. En dit ondanks het feit dat iedereen zo goed als zeker in meer of minder mate met verlies in zijn leven te maken krijgt. En toch twijfelen mensen over de gevoelens die rouw losmaken en vragen zich in veel gevallen af of hun verdriet er wel mag zijn. Geluk mogen we wel van de daken schreeuwen en naar hartenlust delen, ons verdriet houden we liever voor ons alsof we ons schamen dat we even tijd nodig hebben om te helen.
We denken ook vaak dat er geijkte formule bestaat voor rouw en verwachten dat het wel zal overgaan na een tijdje. Maar verdriet is heel persoonlijk en mensen raken soms verward als hun ervaringen anders zijn dan verwacht. De vraag of het allemaal wel normaal is dat er zoveel met ons gebeurd na een verlies is dan ook niet ongewoon. En het antwoord is vaak: ‘Ja, dit is normaal.’
Jij bent de enige die weet met hoeveel pijn en strijd je te maken hebt ongeacht wat je verlies ook is. Jouw verlies is een unieke en subjectieve ervaring. En er bestaat geen enige juiste manier om te rouwen net zoals er geen standaard tijdspad is en er heel veel manieren zijn om met verlies om te gaan.
We kunnen niemand behoeden voor de puinhoop en de verwarring die verdriet met zich meebrengt, maar hopelijk kunnen we verdriet in de toekomst gewoon bespreekbaar maken en ontdoen van de sluier van de onwetendheid en verwarring.
Door onze relatie met verdriet te ontwikkelen en uit de schaduw van het leven te halen zal er ruimte ontstaan voor hoop en heling zonder dat we ons moeten afvragen of we ons verdriet echt mogen voelen. Het zal ons in staat stellen de ruimte en de tijd te nemen die nodig is om te helen en op termijn ons leven weer op te pakken.
MOEDERDAG ZONDER MOEDER
Moederdag vandaag, je kan er bijna niet omheen. En voor sommige onder ons een lastige tijd. Want als je moeder er niet meer is, voelt deze dag gewoon heel anders. En misschien wordt het gemis elk jaar weer een beetje groter of misschien is het verdriet nog heel rauw, toch kan je er nog steeds een dag van maken die helemaal om haar draait op jouw manier.
Wees om te beginnen gewoon lief voor jezelf. Afscheid nemen van iemand die je lief is, doet pijn en op dagen als deze kan die wond weer stevig geraakt worden. Verwijt jezelf niet dat je nog steeds verdriet voelt en luister naar je gevoel. Doe datgenen wat jij vandaag nu heel erg nodig hebt zonder schuldgevoel.
Als het een lastige dag is vandaag, zonder je moeder, mag je dat ook gewoon laten weten aan je omgeving. Praat over haar en waarom ze zo belangrijk voor je is met mensen die het begrijpen. De pijn zal er niet minder om worden maar het delen van jullie verhaal zal je weer wat ademruimte geven.
Haal de herinneringen aan haar op en doe iets wat jullie samen leuk vonden vandaag. Zet haar op deze manier in de bloemetjes.
Je praat misschien nog met je moeder in je hoofd en er zijn vast nog veel dingen die je nog met haar wil delen. Schrijf haar een brief en vertel haar hoeveel ze voor je betekende en nog steeds betekent. Vertel haar welke wijze levenslessen jou nog steeds verder helpen in jouw leven.
Haar favoriete bloemen neerleggen op haar graf, de steen oppoetsen of misschien zomaar even tegen haar praten. Haar graf of gedenkplek bezoeken is een mooie gebaar op een dag die helemaal om haar draait.
Moederdag toch vieren? Nodig dan de mensen uit die ook van haar hielden, op hun eigen manier, en haal samen herinneringen op. Maak er een feest van ter ere van haar.
Als het voor jou een sombere dag is vandaag, ga er dan gewoon op uit. Maak een lange wandeling of bezoek een plek die ze mooi had gevonden.
Moederdag is een goed moment om oude foto’s te bekijken en even terug in de tijd te gaan. Samen spelen in de speeltuin toen je klein was of de vakanties die jullie beleefden, deze herinneringen blijven voor altijd.
Doe iets wat voor haar belangrijk was in haar leven. Ging ze op vrije momenten het liefst de natuur in of bracht ze regelmatig een bezoekje aan iemand die dat nodig had. Breng haar eer door in haar voetsporen te treden.
Zoek iemand op die hetzelfde meemaakt. Niet omdat de pijn dan minder wordt, maar misschien wel omdat je misschien nieuwe manieren zal ontdekken om met je gemis om te gaan.
Zet jij je verdriet liever om in iets tastbaars? Maak dan een boekje waarin je je gedachten kan neerpennen. Plak er foto’s bij, schrijf er mooie uitspraken van je moeder in en kijk welke andere tastbare dingen je in het boekje kunt plakken. Telkens wanneer je haar mist, kun je even terugbladeren in het boekje.
Ook al is ze niet meer bij je op aarde, in je hart is ze nog steeds springlevend!
ROUWEN OM EEN GEBROKEN LEVEN
Veel verdriet en rouw gaat over een leven dat afwijkt van wat men verwacht had. Een veelbelovende professionele carrière die abrupt wordt afgebroken door een stom ongeluk. Wat als je moeder of vader je zo maar achterliet en je elkaar nooit meer zal ontmoeten? Het is niet zoals een relatie tussen ouders en kind zou moeten verlopen. In het leven zijn er bepaalde verwachtingspatronen over hoe het leven zou moeten gaan maar spijtig genoeg loopt het niet altijd zoals we verwacht hadden.
En ook al passen we ons aan en doen we ons best om ons leven op een zo goed mogelijke manier te leven, dan nog kunnen we diep binnenin een gevoel van verlies ervaren omdat we geen recht lijken te hebben op een normaal leven zoals we dat zien bij anderen.
En hoe ga je dan verder met de gemis? Een eenduidige, snelle oplossing zal je niet vinden maar er zijn wel wat overwegingen die jouw leven weer zin kunnen geven.
Erken je verlies en verdriet. Veel van deze verliezen worden niet altijd erkend door anderen. Het is belangrijk jezelf er aan te herinneren dat deze verliezen er echt zijn. Gun jezelf ruimte voor je gevoelens en minimaliseer ze niet.
Denk niet in hokjes. We zijn nog al vlug geneigd om in termen van zwart en wit te denken maar dingen bestaan meestal in nuances van grijs zo ergens tussenin. Wat maakt dat er verschillende waarheden kunnen bestaan en dat er misschien verschillende mogelijkheden zijn om een rijk en vervuld leven te hebben. Ook al leef je je droomleven niet echt, dat betekent nog niet dat je geen kans maakt op een vervuld leven.
Controleer de stroom van informatie. Te veel informatie en verhalen van anderen kunnen je idee over hoe het leven zou moeten lopen beïnvloeden en niet altijd op de goede manier. Laat informatie beperkt toe en vraag je af of het allemaal wel zo realistisch is. Exploreer je persoonlijke idealen en angsten. Ga terug in je eigen verleden en in de verhalen die werden verteld over hoe de dingen zouden moeten zijn. Onderzoek je gedachten en angsten. Daag ze uit. En misschien zal je zien dat ze overdreven zijn of niet overeenstemmen met de werkelijkheid.
Reconstrueer je identiteit. Je eigen identiteit kan diep geraakt zijn door wat je is overkomen. In je gedachten leeft het idee dat wie je nu bent in de wereld niet in lijn is met hoe het zou moeten zijn. Neem de tijd om te kijken wat er wel is. Herken de rollen en identiteiten die je hebt verloren maar ook diegene die intact zijn gebleven. Heroverweeg wie je was, wie je nu bent en wie je hoopt ooit te zullen zijn in de toekomst.
Oefen met onzekerheid. Niet eenvoudig maar een leven na een verlies is altijd verweven met onzekerheid. De mate waarin we die onzekerheid kunnen tolereren maakt dat we ons weer kunnen vrij maken voor de creatie van een goed leven.
Vervang aanvaarding door aanpassing. Je hebt het idee dat je dit leven nooit zal kunnen aanvaarden. Het is alsof we instemmen met wat ons is overkomen. Maar we kunnen overwegen om te buigen voor ons lot en een manier te vinden om, ondanks alle tegenslagen en pijn, een goed leven voor onszelf te organiseren waarin hoop weer een plek kan krijgen.
Herdefinieer hoop. Soms is er geen weg terug en dan kan ons een gevoel van hulpeloosheid geven. Maar je kan jezelf ook afvragen wat hoop betekent in je nieuwe situatie. En afhankelijk van je antwoord op die vraag zal je blijven evolueren en zal je leven een verhaal worden van constante transformatie.
Meer lezen over rouw? Download mijn gratis e-book.
ROUWEN OM VERLOREN DROMEN
Wat als je leven niet loopt zoals je gepland had?
Iedereen heeft dromen en verwachtingen over hoe het leven er voor ons zou moeten uitzien. We krijgen daarbij hulp van onze hersenen die continu al de informatie, die we elke dag te verwerken krijgen, organiseren. Aanvankelijk gaat dit over eenvoudige dingen maar geleidelijk aan leren we hoe rijk en verscheiden de wereld om ons heen is. En naarmate we ouder worden, nemen we ook steeds meer en complexere informatie in ons op.
Om die rijke maar ook ingewikkelde wereld te organiseren, creëren we regels in ons hoofd. Het zijn vast bepaalde schema’s die gaan over de verschillende aspecten van ons leven. Ze bevatten tevens de waarden die belangrijk zijn binnen onze familie, onze cultuur en samenleving. Op die manier helpen ze ons ons leven te organiseren en te herkennen wat voor ons veilig voelt en wat niet.
Onze gedachten en ideeën over de kleine en de grote dingen in het leven ontstaan vanuit deze schema’s. Afhankelijk van de waarden waarmee je mee bent opgegroeid en de boodschappen die je hebt meegekregen, kan het zijn dat jouw schema je zegt dat het beter is om in een huis te leven en niet in een appartement. En dat het beter is om er eentje te kopen dan om te huren. Of dat een succesvolle loopbaan belangrijk is.
En wat heeft dit nu met rouw te maken?
Het kan raar klinken maar onze opgebouwde schema’s zijn belangrijk in het begrijpen van bepaalde gevoelens van verlies en rouw. Schema’s scheppen verwachtingen en dromen over onze ideale toekomst. Ze geven richting aan wat we van het leven verwachten, wat onze idealen zijn en waar we bang voor zijn.
Wanneer in het leven alles loopt zoals verwacht, hebben we weinig notie van de schema’s die in ons leven aanwezig zijn. Als we op ons pad niets tegenkomen dat ons schema uitdaagt of in vraag stelt, gaan we ook gewoon door met ons leven en worden onze levenservaringen netjes verweven in ons levensverhaal.
Als je uit een omgeving komt waar goede schoolresultaten, een stabiele carrière en een gezin de standaard zijn en jouw leven sluit daar perfect bij aan, dan ben je je niet bewust van de soms niet uitgesproken maar wel stevig in je geest verankerde verwachtingen van je directe omgeving. Als je het lijstje afloopt, kun je alleen maar besluiten dat je een goed en succesvol leven leidt.
Maar wat als jouw leven afwijkt van die koers?
Wat gebeurt er als je leven een hele andere wending neemt? Als studeren lastig is en die carrière een hobbelig pad lijkt te zijn? Of je droompartner zich niet komt aanmelden? Kortom wat als je hele leven afwijkt van wat je had gedacht en gedroomd? Van wat je omgeving je had meegegeven als waardevol.
Je had een beeld in je hoofd van een leven in overeenstemming met je dromen, waarden en idealen. Maar het lijkt je niet te lukken om dat te realiseren, hoe graag je dat ook zou willen. Het besef dat de toekomst die we hadden gedroomd er niet zal komen, kan een rouwproces in gang zetten.
Het is rouwen om het leven dat ons tekort lijkt te doen in onze verwachtingen. De tijd gaat voorbij en met de tijd verdwijnen ook onze dromen, verwachtingen en idealen. Het leven gaat zijn eigen gang en het voelt alsof we achterblijven met lege handen.
ROUW INTEGREREN IN JE LEVEN
Doorheen de jaren hebben veel schrijvers en wetenschappers naar manieren gezocht om rouw te definiëren. En dat is geen eenvoudige opdracht omdat rouw heel erg kan verschillen van mens tot mens. Er bestaat niet zo iets als een rechtlijnig, altijd passend rouwtraject. Rouw kent geen vast bepaalde tijdslijn of universele emoties en ervaringen. In het verleden gingen de maatschappij en de wetenschap er van uit dat rouw iets is dat je best zo vlug mogelijk achter je kunt laten om plaats te maken voor een nieuw leven.
Voor we het over het integreren van rouw hebben, moeten we misschien ook eerst even stilstaan bij de acute rouw van de eerste dagen en weken na een verlies.
Wanneer we iemand of iets verliezen dat ons dierbaar is, voelt het al heel snel alsof ons leven in één klap uit twee delen bestaat – een stuk voor en een stuk na het verlies. In de eerste dagen kunnen het verdriet en de pijn overweldigend zijn. De wereld zoals je hem kende, bestaat niet meer. Je bent vervuld van ongeloof, twijfel en angst over het feit of je ooit nog wel verder zal kunnen in die nieuwe onbekende wereld die ontstaan is na het verlies. De toekomst lijkt ineens leeg en onzeker.
En dan zijn tastbaar aanwezige dingen vaak het enige waar je je kan aan vastklampen. Je wil alles veilig stellen wat iemand heeft aangeraakt, hun vertrouwde geur bewaren net als de toon van hun stem ook al zijn al die dingen tegelijkertijd pijnlijk. Je blijft doorheen je herinneringen dwalen. Je spendeert veel tijd in het verleden om te vermijden dat je naar de toekomst moet kijken. Een toekomst zonder diegene of datgene wat je zo lief is.
Het kan zo beangstend zijn dat we ons verpletterd voelen door al de emoties die constant in wisselende formaties voorbij komen. Maar mensen willen overleven, vechten terug en proberen wegen te vinden om met al die gevoelens om te gaan. Je kan dan alles gaan vermijden wat de pijn naar boven brengt. Proberen er niet over na te denken en in een wijde boog omheen de plekken lopen die je terug brengen naar je verdriet.
En het proces kan heel erg verschillen van dag tot dag, van week tot week en ondertussen vraag je je af of het ooit een keer zal stoppen zodat je weer door zal kunnen gaan met je leven?
En ook al kunnen we het ons bij het begin van een rouwproces maar moeilijk inbeelden, we overleven acute rouw – stap voor stap, dag voor dag. De pijn blijft maar ons brein schept langzaam weer orde in de wereld waarin we onze geliefde moeten missen. En we bouwen dat nieuwe leven niet zo maar in een keer. Ons gevoel wisselt constant tussen verlies en herstel.
Langzaam vinden we een nieuwe routine en proberen uit de vinden hoe een leven ‘zonder’ voelt. Voor veel mensen worden doorheen dit proces twee dingen stilaan heel helder: we willen graag de wereld weer tegemoet gaan en tegelijkertijd de herinnering aan wat was met ons meedragen. Je vastklampen aan elke herinnering en in het verleden blijven, belemmert de uitbouw van een nieuwe toekomst. Maar alle emotionele herinneringen en moeilijke gevoelens vermijden, laat ons ook niet toe om te verbinden met wat ons lief is. Beide creëren een gecompartimenteerd wereld waarin we ofwel verteerd worden door verdriet ofwel in ontkenning van ons verleden leven. Geen van beide is een solide basis voor een duurzame toekomst.
Mensen komen dan op een punt dat ze beseffen dat rouw hen heeft veranderd. We gaan niet terug naar normaal. Om in contact te blijven met onze herinneringen, om te gaan met onze gevoelens en tegelijkertijd weer een zinvol leven te leiden, moeten we rouw uitnodigen als gast in ons leven. De rouw ‘ integreren’ in ons leven.
Geïntegreerde rouw is rouw die permanent en latent aanwezig in ons leven zonder dat we er door gedomineerd of overweldigd worden. En misschien voelt dat als een onmogelijke opdracht. Maar geleidelijk aan zal je relatie met rouw gaat veranderen en op een punt komen waar het geen permanent gevecht meer is maar een stille aanvaarding van wat je is overkomen zonder ooit te vergeten. En dan zal ook de kloof tussen de pijn van het rouwen en het dagdagelijks functioneren stilaan kleiner worden. Rouw heeft invloed op je identiteit, je relaties en je prioriteiten in het leven. Rouw integreren betekent los laten wie je was voor het verlies en de persoon verwelkomen die je nu bent met al de positieve en negatieve aspecten die zo een proces met zich mee kan brengen.
WAT ZEG JE DAN ALS IEMAND VERDRIET HEEFT?
De perfecte handleiding voor verdriet bestaat waarschijnlijk niet eens. Ook al valt er heel veel over te zeggen, het is twijfelachtig dat er ergens een lijstje bestaat met de perfect passende magische woorden en termen als het over rouwen gaat.
Er zijn nu eenmaal geen goede of juiste woorden die altijd en voor iedereen gelden. En velen die ooit door een rouwproces zijn gegaan, zullen je vertellen dat het niet eens gaat over wat je zegt maar over wat je doet. En het beste wat je in de meeste gevallen kan doen is eerst gewoon zwijgen en luisteren. Het blijft sowieso een evenwichtsoefening tussen de juiste woorden vinden en in je achterhoofd houden dat die juiste woorden misschien niet eens bestaan.
En toch doen woorden er toe. In rouw kunnen woorden helen en verbinden, net zoals woorden muren kunnen optrekken of kwetsen. En meestal begint het bij de angst om de juiste woorden te vinden waardoor mensen bang zijn om het gesprek aan te gaan. Bovendien kunnen ongepaste en offensieve woorden het begin zijn van conflict en vervreemding.
En ondanks alle deze hindernissen blijft de vraag wat we dan wel kunnen zeggen. Het geeft ieder van ons de mogelijkheid om anderen te ondersteunen in hun rouw en niet het risico te lopen om hen nog meer te kwetsen of het verlies te negeren of te minimaliseren.
Voor je je steun gaat aanbieden, misschien een paar overwegingen:
Begin je zin nooit met woorden als “Gelukkig…” of “Je kan nog altijd…”
Statements als deze hebben de neiging om verdriet te minimaliseren. De pijn wordt op deze manier onder de mat geveegd en je vraagt hen om te focussen op het positieve. Iets wat niet echt resoneert met het ervaren van intens verdriet.
Volg diegene diegene die verdriet heeft.
Soms zullen rouwenden zelf komen met bedenkingen, positieve gedachten en nieuwe betekenissen aangaande hun verlies. Dit is heel normaal en constructief. De rouwende mag dat ook doen, jij niet. Gewoon omdat hij of zijn precies weet wat dit verlies voor hem betekent. Ze zijn de enige die zin en betekenis kunnen geven aan hun ervaringen. Volg hen daar gewoon in en geef ondersteuning in wat ze geloven en denken over hun pijn.
Hou rekening met wie je praat. Als je twijfelt, wacht dan gewoon even af. En weet dat wat de ene troostend zal vinden, voor iemand anders heel kwetsend kan overkomen.
Sommige mensen vinden troost in spirituele teksten en anderen denken dat hard roepen de enige manier is om hun verdriet uit te drukken. Waarschijnlijk zijn er slechts weinigen die zich hier in kunnen vinden.
Indien de persoon die je wil troosten goed kent, dan weet je waarschijnlijk wel hoe je hem of haar het beste kunt benaderen en kunnen mooie teksten of flauwe grapjes wat lucht geven aan het proces. Indien dit niet het geval is, hou je dan wat op de vlakte en observeer gewoon hoe het voor de andere werkt.
“Het spijt me te horen van je verlies” is waarschijnlijk de meest gebruikte zin als het over rouwen gaat maar ook dit kan bij mensen verkeerd aankomen. Wees dus gewoon stil, luister en observeer maar vooral: loop niet weg!
TEKENS VAN VERBINDING KOESTEREN
Wij hebben allemaal wel dromen over hoe ons leven er zou moeten uitzien. En we delen die verhalen met anderen, mensen die heel belangrijk zijn voor ons. Mensen die onze dromen mee helpen realiseren en er altijd zijn.
En dan komt er dat moment dat die belangrijke andere in jouw leven er ineens niet meer is. Dat de droom aan diggelen is geslagen en je ondanks alle verdriet en gemis verder moet. Ineens is er misschien ook geen reden meer om verder te leven. Alles wat je doet en denkt voelt zinloos en zonder toekomst.
En ondanks de pijn blijft het leven roepen. Ondanks het grote verlies ga je verder, omdat anderen je nodig hebben. Je geeft niet op en dan komt er misschien een moment dat je beseft dat veel van wat je doet en zegt mee gevormd is door diegene die er niet meer is. Dat al wat je nu bent gewoon is kunnen ontstaan omdat die bijzondere iemand in je leven is geweest. Zonder de aandacht, de zorg en de liefde van die andere was je nooit geworden wie je nu bent.
Deze erkenning gaat je rouw niet laten verdwijnen maar is misschien wel een begin van een warm en dankbaar gevoel. Een lichtpuntje in een duistere nacht. Een kleine verschuiving terug naar het leven omdat, ondanks het verlies, je ook dankbaar en gelukkig kan zijn omdat iemand jou graag heeft gezien en voor jou heeft gezorgd. Je normen en waarden heeft meegegeven die jouw leven dragen, elke dag weer opnieuw.
De dood kan onze plannen, onze hoop, onze dromen en verbintenissen in een klap verpletteren. Als een geliefde sterft voelt het alsof al dat moois ineens niet langer deel uitmaakt van onze wereld of onze toekomst. En toch zal jullie lot voor altijd verbonden blijven in al wat je in de toekomst nog zal ondernemen en beleven.
En dat zal je ook kunnen opmerken bij al die andere mensen die met je dierbare verbonden waren en nog steeds zijn. De verhalen die nog steeds verteld worden en gedeeld worden. Die kleine specifieke dingen die jullie delen in verbondenheid ook over de grens van leven en dood heen.
De pijn zal hiermee niet verdwijnen maar misschien kan je voelen hoe veel intenser de relaties met je kinderen en je familie worden omdat je ineens beseft hoe belangrijk de liefde is. Misschien ga je veel bewuster door het leven net omdat je weet hoe kwetsbaar het is.
Verlies is een keerpunt in je leven waarop je even goed stil staat en de balans opmaakt over de goede en de minder leuke dingen in het leven. En veel van die goede dingen zijn een stille getuige van de liefde die nooit zal ophouden te bestaan als we willen blijven zoeken naar die lichtpuntjes van ontegensprekelijke verbondenheid.
Op het moment dat je diep rouwt om iemand die je dierbaar is, kan het dat klein vonkje van hervonden liefde zijn dat het leven weer wat zin geeft. We zullen altijd dingen doen en waarden koesteren, net omdat we ze geleerd hebben van iemand die ons dierbaar is. Deze kleine bakens van verbinding koesteren, kan ons weer wat dichter brengen bij de liefde voor het leven.
DE SCHOONHEID VAN HET OUDER WORDEN
Met mijn verjaardag net achter de rug kijk ik uit naar een volgende belangrijke mijlpaal in mijn leven: zestig worden. Het maakt me wat wiebelig. Voor de eerste keer dat er naar mijn gevoel een duidelijke grens van leeftijd wordt overschreden. Het is alsof ik nu echt oud aan het worden ben. En ik ben er nog niet uit of dat nu iets moois is of dat het toch wel pijn gaat doen.
Ouderdom wordt in onze maatschappij ook vaak als iets negatiefs gezien. En ook logisch als je kijkt naar wat over het algemeen geprezen wordt: jong zijn, dynamisch leven, presteren, vooruitgang en snelheid.
Als je ouder wordt zijn dit dingen die minder worden of zelfs verdwijnen. Het piept en het kraakt wel al eens vlugger in je lijf dan vroeger. En omdat we als mens geneigd zijn erbij te willen horen en in tegenovergestelden te denken - als dit goed is dan zal dat wel fout zijn - dan resulteert dat al vlug in een negatieve associatie met oud worden.
Niet helemaal terecht. Want als iets niet conformeert is het niet per definitie negatief. Het is anders. Maar misschien is dat nu net juist heel mooi. We hebben tegenstellingen nodig! We hebben licht nodig om donker te kennen. We hebben kwaad nodig om goed te kunnen ervaren. En dromen nodig om stappen te kunnen zetten.
En er is uiteraard nostalgie over wat voorbij is. Als je achterom kijkt, lijkt of de tijd voorbij is gevlogen. En dan komt al vlug de vraag of je het allemaal wel goed hebt gedaan. Had ik niet meer of minder van iets moeten doen? Of gewoon anders? En ik weet dat het verleden niet meer terug te halen is maar het risico van de verbittering ligt dan wel op de loer. Het gevoel dat je misschien toch niet echt geslaagd bent in het leven. Wat natuurlijk dan op zich weer een heel subjectief gegeven is.
‘Wees blij dat je zo gezond oud mag worden’, was het eenvoudige antwoord van een ex-collega met wie ik mijn twijfels deelde. En ze heeft gelijk. We kunnen ook gewoon vooruit kijken, mooi oud worden en een zinvol leven leiden? Aantrekkelijk zijn op je eigen manier en gewaardeerd worden om je wijsheid en levenservaring. Je niet afgeschreven voelen, omdat je traag zou zijn, een zeur of een klager. Een zinvol leven leiden met bezigheden die je voldoening schenken. En daarbij gewoon accepteren dat je fysieke mogelijkheden minder worden.
We zouden het bijna vergeten maar ouderdom heeft zijn eigen schoonheid, en zijn eigen kwaliteiten. En we moeten dan ook geen extra applaus krijgen omdat we als ouderen op hoge leeftijd de marathon lopen, iets nieuws beginnen of een aparte stijl hebben. Het is gewoon wie we zijn ongeacht de leeftijd.
En laten we niet vergeten dat we op latere leeftijd in een fase van ons leven belanden waarin er meer rust, ruimte en zelfkennis is. Je hoeft jezelf niet langer kost wat kost te bewijzen. Je weet ondertussen wel zo’n beetje weet wie je bent en hoe het leven in elkaar zit. Ondanks dat dit een ontwikkelingsproces dat nooit zal ophouden. Dit is de tijd wanneer je meer dingen voor jezelf kunt gaan doen op een manier die echt bij je past. De tijd van eindeloos aanpassen aan wat anderen vinden is dan voorgoed voorbij. Dat kan voor de een beginnen bij 55 jaar, bij de ander misschien bij 70.
De kunst is oud te zijn op je eigen manier, je eigen schoonheid te ontdekken en te onderzoeken wat jouw leven vervulling en zin geeft.
En heel misschien heeft de wereld gewoon ouderen nodig om niet dezelfde fouten te maken, om het wiel niet opnieuw uit te hoeven vinden, om verhalen te vertellen, om rust te vinden, om gewoon te leren dat je jezelf mag zijn en dat dat meer als voldoende is.
GROEIEN DOORHEEN JE ROUW
Als persoonlijke groei belangrijk voor je is, dan verdwijnt dat verlangen niet zo maar ineens als je rouwt. Ook al is je wereld plots uit elkaar gevallen, dat kleine stemmetje ergens achter in je hoofd stuurt je nog steeds dezelfde boodschappen waar je al jaren zo vertrouwd mee bent. Rouw is geen obstakel in dat proces.
Gedachten als ‘ik moet hier het beste van maken’ of ‘ik moet van deze ervaring gebruik maken om anderen te helpen’ zijn hier het bewijs van. Ervaar het niet als druk, deze gedachten kunnen ook gewoon goed voelen zonder we er nu iets mee moeten. Ze kunnen je weer een gevoel van controle geven, van in beweging zijn.
Dus wat is het probleem?
Het gevoel dringend iets te moeten, kan je ook de kans ontnemen om even op de rem gaan te staan. Om gewoon even stil te gaan zitten, te rouwen en te treuren. De korte, snelle weg naar zingeving kan ook een poging zijn om het verlies te omzeilen.
Social media is niet altijd helpend met al die mooie beelden van mensen die projecten hebben ontwikkeld in nagedachtenis van diegene die hun lief zijn. En ook al zijn al die initiatieven lovenswaardig en prachtig, het kan je met een gevoel achterlaten dat je hebt gefaald als jou dat niet is gelukt. Je huidige gevoel van trots dat je gezin nog steeds draait ondanks je verdriet kan ineens heel armtierig lijken als je vergelijkt met wat anderen doen. Het kan het gevoel versterken dat rouw iets is dat alleen maar groei en creativiteit met zich meebrengt.
Vergeet niet dat er veel voordelen zijn aan het natuurlijke, zachte proces van rouwen en dat zijn gang te laten gaan. Het geeft ruimte aan oprecht verdriet en tijd om opnieuw te verbinden met wat we hebben verloren.
Iemand verliezen brengt stress met zich mee en belast ons immuunsysteem. Vertragen en verstillen tijdens een periode van rouw kan helpen om ons brein en lichaam weer tot rust te brengen en te helen. Het maakt ons ontvankelijker voor de positieve aandacht van anderen als we gewoon de dingen niet overhaasten.
Dit betekent niet dat we niet kunnen en mogen groeien. Het is gewoon een kleine aanmoediging om niet overhaast te veel te willen doen.
Sommige mensen zullen op termijn betekenis en groei vinden. Soms gebeurt dat later dan ze gedacht hadden. En sommigen zullen dat proces nooit doormaken. Ze zullen op hun manier weerstand bieden aan wat het leven hen gebracht heeft, gewoon door de kracht te vinden in elke dag weer opnieuw door te gaan met rekeningen te betalen, eten te bereiden, te genieten van een zonsondergang of samen te zijn met vrienden te zijn. En misschien is dat gewoon genoeg.
In rouw is er nooit een goede of een slecht manier. Misschien komt er ooit een dag dat het tijd is om de rempedaal los te maken. En dan nog moet je helemaal niets doen dat niet goed voelt voor jou. Soms is het gewoon goed om je innig verbonden te voelen met je verleden, goed te leven in het heden en zacht te zijn voor jezelf in de toekomst.
GOEDE VOORNEMENS
Het is jaarlijkse traditie en we hebben er allemaal zo een beetje een haat-liefdeverhouding mee: goede voornemens. Er valt natuurlijk ook iets voor te zeggen. Het kan een stok achter de deur zijn om dingen nu toch eens totaal anders te gaan aanpakken of om nieuwe wegen te verkennen. Anderzijds, hebben goede voornemens het potentieel om je het gevoel te geven dat je over de hele lijn gefaald hebt als je al die dingen op je lijstje dan toch niet hebt kunnen realiseren op het einde van het jaar. Ook dat is wat herkenbaar voor velen onder ons.
Het transformatieproces dat rouw in ons leven binnenbrengt vergt veel van ons en misschien is het toch goed om even te overwegen of we in het nieuwe jaar er anders kunnen mee omgaan. Om geduldiger te worden, te vertragen en te verstillen. Zachter te worden in wat ons overkomt en onszelf de tijd en de ruimte te gunnen dat het rouwproces nodig heeft. En dan zijn goede voornemens misschien toch niet zo een slecht idee.
Hopelijk kan je inspiratie putten uit de volgende lijst om anders, creatiever, respectvoller of meer open om te gaan met je verdriet in het komende jaar.
Wees eerlijk over hoe je je voelt, tegenover jezelf en tegenover anderen.
Noem je dierbare die er niet meer is bij zijn of haar naam.
Start een project ter ere van je dierbare dat hem of haar eert.
Laat de deur op een kier om geluk en blijdschap toch toe te laten.
Voel je niet schuldig als je plezier hebt.
Breng mooie foto’s samen in een album of online.
Schrijf over je verdriet als je dat helpt.
Plan een korte vakantie in, ga gewoon er even tussenuit.
Ga elke dag even buiten als de zon schijnt.
Ga wandelen.
Lees een mooi boek.
Neem tijd om af en toe even af te haken van de drukke wereld.
Slaap voldoende.
Ga op zoek naar de geschiedenis van je familie. Het kan je nieuwe inzichten geven over hoe dingen zijn gelopen.
Doe soms dingen die je doen lachen en voel je daarover niet schuldig.
Ruim dingen die rondslingeren netjes op. Het zal je geest tot rust brengen.
Creëer nieuwe tradities ter ere van diegene die er niet meer zijn.
Wees niet bang om te praten over je geliefde ook al is hij of zij er niet meer.
Leer meer over rouw
Leer meer over jezelf
Reik weer uit naar familie die je uit het oog bent verloren, ook al is dat niet eenvoudig.
Zeg niet langer dat het goed met je gaat als dat niet het geval is.
Wees niet bang om hulp te vragen.
Werk schaamte en stigma de deur uit.
Vergelijk je rouw niet met die van anderen
Probeer niet te oordelen over de rouw van anderen.
