VEREN UIT DE HEMEL

‘Waarschijnlijk houdt hij te veel vocht vast,’ luidde de eerste vlugge diagnose van de dierenarts. ‘En dat kan op een hartprobleem wijzen.’ Hij keek bezorgd. Te bezorgd naar mijn zin. Het nieuws sloeg in als een donderslag bij heldere hemel. De diagnose werd de dag nadien bevestigd door de cardioloog. De prognose was ronduit slecht: een paar weken of maanden in het beste geval.

Toch ging ik er hoogmoedig van uit dat op elke regel uitzonderingen zijn en dat we het samen zouden redden. Helaas, liefde en zorg bleken niet genoeg. Vier maanden na de fatale diagnose stierf Joonas even voor twaalf uur ’s nachts op weg naar de dierenarts.

En daar zit je dan, alles in huis ademde nog Joonas. Alleen hij was er niet meer. Het voelde allemaal heel onwezenlijk. De ochtend nadien belde ik al heel vroeg het dierencrematorium gewoon omdat ik iets moest doen. Een dag later verliet ik het crematorium met een hartvormige urn van rood metaal waar ik mij aan vastklampte als een drenkeling. Mijn eigen hart voelde kil en verpulverd. 

En dan moet het meest lastige nog komen. Je kan iedereen eenmaal vertellen dat je kat dood is. Maar bij de tweede keer krijg je al vlug een meewarige blik en een derde keer komt er dan niet meer. Je geeft het op en zwijgt wijselijk. Je voelt je al snel beetje een zielig mens als je rouwt om een kat.

Alsof het niet hoort dat je zo veel verdriet kan voelen als je kat of hond er ineens niet meer is. Rouw is de achterkant van de liefde zeggen ze dan. De aard van de relatie doet er in die wijsheid niet zo veel toe. Maar ondertussen bleef ik wel met mijn verdriet zitten, net als zoveel anderen die rouwen om hun huisdier.

Ik ben beginnen schrijven over de geweldige, slimme en grappige kat die Joonas was. En hoe groot de liefde was die we deelden en ook dat die liefde er nog steeds is. Anders, maar niet minder intens. Het schrijven hielp om mijn verdriet eindelijk tot rust te brengen. Maar het was niet voldoende. Ik wou zou graag dat heel de wereld Joonas leerde kennen! En nu is er het boek VEREN UIT DE HEMEL waar ik in de eerste plaats dankbaar voor ben. Een mooier ritueel ter ere van Joonas kan ik niet bedenken.  En ja, ik ben ook trots. Tuurlijk, hoe kan het anders? Hij zal niet vlug vergeten worden.

---

Veren uit de hemel

Een overleden kater en zijn baasje geven elk vanuit het eigen oogpunt woorden aan hun ervaringen over afscheid nemen van het leven en de zoektocht naar een blijvende en troostende band over de grens van leven en dood heen.

Ontdek het boek

AFSCHEID NEMEN VAN EEN (T)HUIS

Het huis van mijn grootouders was altijd in beweging. Er was altijd wel iemand die honger had, wat zorg kon gebruiken of gewoon even langs kwam. Het huis was zelden leeg. Er ging iemand weg en even later stond er wel weer iemand anders op de stoep. Gewoon omdat oma altijd wel raad wist met de grote en kleine lastige dingen van het leven.

Ze was een traditionele grootmoeder in vele opzichten. Altijd in de weer met kleine en minder kleine kinderen, ze bakte pannenkoeken op de grote kachel in de keuken en serveerde op zondag een volle tafel met lekkers voor heel de familie. Ze was stoer en energiek, zonder veel woorden regeerde ze over haar groep van kinderen en kleinkinderen. Je wist precies wat kon en waar een grens werd bereikt. Het leven was duidelijk.

De herinneringen aan mijn grootmoeder lijken driedimensionaal door de kleine details van haar omgeving die ik me zo goed kan herinneren: de geur van vers brood in de keuken, het geluid van borden die op de tafel werden gezet, het water dat spatte in de afwasbak, het getik van haar breinaalden op zondagmiddag, haar vastberaden stap, het gevoel van mijn hand in haar hand als we samen op stap waren.

Het huis was een levend, ademend geheel waar vele levens samenkwamen. De donkere inkomhal waar een prachtige houten bank stond en waar we als kinderen zo graag vertoefden. Ook al vond mijn grootvader dat niet echt leuk. Het was zijn bank waar de klanten konden wachten. We deden het dus stiekem als hij het huis uit was en voelden ons koning ter rijk. Oma vond het best. En dan ging ik ook altijd stiekem rondjes draaien op zijn architectenstoel. Ik vond het zalig om te kijken hoe het ding rond een schroef op en neer ging. Heel soms ging ik mee naar de kelder met oma waar haar wastobbe stond. Het was er donker en heel stil, een verborgen, vergeten wereld waar zelden iemand kwam.

Tijdens de bezoekjes aan het huis van mijn grootouders kon ik echt het kleine meisje zijn. Er was altijd wel iets te ontdekken. Er werd voor me gezorgd, het was er veilig en warm.

Het is opmerkelijk hoe zacht we ons vanbinnen kunnen voelen als we denken aan de mensen, plekken en dingen die er niet meer zijn en dat is ook precies zo als het gaat over het huis van mijn grootouders. En al die andere huizen en plekken waar we ons ooit goed voelden en die nu aan iemand anders toebehoren. De kamers die we kenden zijn leeggehaald.  Alle dingen die zo vertrouwd waren zijn weg. ze zijn ergens in een doos beland, staan bij iemand anders in de woonkamer of zijn gewoon weggesmeten.

Een huis lijkt dan ineens triest en fragiel, alsof de ziel mist. En ook al wil je het heel graag, je kan niet meer terug naar toen. De hoop om ooit nog blije herinneringen te maken is voorgoed verloren.

ZACHT ZIJN VOOR JEZELF

Het is een beetje een kunst, zacht zijn voor jezelf. Het vraagt dat je bereid bent om niet alleen je noden te identificeren maar ook om het recht te claimen om ermee aan de slag te gaan. Het klinkt heel eenvoudig maar dat is het vaak niet. Zeker als je nooit echt naar jezelf hebt leren luisteren en te voelen wat je echt nodig hebt diep vanbinnen. Omdat je gewoon bent gevolgd in de ideeën die anderen hebben over wat je nodig zou moeten hebben en wat je wel of niet moet doen om het te verdienen dat deze noden vervuld zouden worden.

En toch kan men wel bedenken op welke manier rouwenden zorgzaam kunnen zijn voor zichzelf. Zijn het eenvoudige dingen? Niet noodzakelijk,  “vriendelijk zijn voor jezelf” is voor iedereen anders. Er bestaan dus geen universele voorschriften, wel een paar dingen die het overwegen waard zijn.

Vergelijk niet

Probeer niet om jezelf te vergelijken met anderen aangaande je verwachtingen. Het kan ook helpend zijn om al wat je zelf verwacht had over rouw los te laten. Rouw is uniek en individueel. En het kan heel beangstend zijn om het onbekende onbevooroordeeld recht in de ogen te kijken maar het laat je toe om meer flexibel en aanvaardend verder te gaan.

Leer van de rouwervaringen van anderen maar vergelijk niet. Rouw is een verhaal zonder absolute waarheid en iedereen kent ups en downs op verschillenden momenten in het proces.

Vergelijk ook niet met jezelf. Mensen maken weleens de fout om zichzelf te vergelijken met de persoon die ze waren voor het verlies. Die vergelijking maakt abstractie van al de vooruitgang die je al hebt geboekt in je proces. Wil je toch vergelijken, vergelijk dan met dag 22N van je rouwproces.

Aanvaard een wijde waaier aan emotionele, fysieke en cognitieve ervaringen

Onze maatschappij heeft meestal vastomlijnde gedachten over rouw. Stel je daarbij dingen voor als verdriet, praten over emoties en ‘verder gaan’ na een bepaalde periode. Sommige van die verwachtingen zijn mythes en misverstanden over rouw. Andere reflecteren een beperkt begrip van wat rouwen is. De meeste mensen weten niet hoe complex rouw is tot ze het zelf ervaren

Het maakt dat mensen tot het besluit kunnen komen dat ze het niet goed doen of dat ze compleet de pedalen verliezen. Het kan helpend zijn om kennis te hebben van de lange lijst aan mogelijk emotionele, fysieke, cognitieve en gedragsmatige aspecten van rouw. Het maakt het proces misschien niet eenvoudiger, het geeft je tenminste de zekerheid dat er niets mis is met jou.

Geef lastige emoties en ervaring de tijd en de aandacht die ze nodig hebben

De focus leggen op moeilijke emoties, herinneringen en verdriet mag dan aanvoelen alsof je jezelf extra pijn doet en misschien  is dat ook zo. Aan de andere kant helpt het ook niet om er van weg te lopen.

Beschouw het op dezelfde manier als je zou denken over het omgaan met een ziekte of een ongeval. Je kan het niet negeren, de enige manier is om de pijn te erkennen en goed voor jezelf te zorgen zodat je kan genezen. De pijn van de rouw heeft even veel recht op je zorg en je doel zou hetzelfde moeten zijn: namelijk het vinden van constructieve manieren om te helen en om te gaan met de pijn.

Vraag om hulp

Ook al klinkt het eenvoudig, het is dat waarschijnlijk niet echt. Alles in dit verband kan uitdagend zijn. Uitreiken en om hulp te vragen en dit zonder het gevoel te hebben van schuldig of zwak te zijn. En ook zonder verontschuldigingen te zoeken om daarna ook nog dank u te zeggen. Het is een hele klus.

Maar het zit zo, jij gaat nu door een moeilijke periode in je leven en nu is het de tijd om anderen te vragen om zorg voor je te dragen. Op een dag zal jij hetzelfde voor hen doen als ze het nodig hebben. En ook al voelt hun help als niet echt effectief, de meeste mensen menen het echt oprecht als ze zeggen dat ze willen helpen.

Leg je focus op basisnoden zoals ademhalen, slapen, eten, verbinden en geven

Het belang van je basisnoden wordt nog al eens genegeerd wanneer je wereld totaal instort. Datgene waar je nu mee te maken krijgen is zo groot dat je je soms niet meer druk maakt over eenvoudige dingen als genoeg slaap krijgen. Deze toch honoreren zal je de kans geven om fysiek en emotioneel beter om te gaan met wat je nu overkomt in je leven. Op het moment dat ritme en reden ver zoek is,  is zorg dragen voor je basisbehoeften een van de enige of weinige dingen waar je echt grip op hebt.

Gun jezelf een pauze

Wanneer we spreken over omgaan met rouw, dan pleiten we ook voor een pauze te nemen.  Soms moet je je geest, lichaam en al de heftige emoties die er zijn, gewoon rust geven.

Blijf houden van diegene die er niet meer is zonder schuldgevoel

Mensen koesteren meestal een bijzondere band met diegene die overleden is maar praten hier liever niet over met anderen. Het is iets waar onze maatschappij niet altijd open voor staat.  Toch is voortdurende liefde en verbinding in rouw heel normaal. Dus, ga er voor en praat over je geliefde zo veel als je wil, doe al die kleine dingen die symbool staan voor jullie relatie en heb hen lief zonder enig excuus.

SAUDADE

“Verdriet is de prijs die je betaald voor liefde.”

“Rouw is de achterkant van de liefde”

“Rouw kan enkel bestaan als er eerst liefde was.“

“Rouw is liefde die zijn adres is verloren.” 

We hebben deze zinnen allemaal wel eens gehoord. En misschien voelen deze woorden als een banale platitude die niets te maken heeft met het gevoel van de pijn van verlies en rouw.

Toch kunnen mensen die rouwen, wel aanvoelen dat het iets met liefde heeft te maken. En waarschijnlijk is het geen één-op-één relatie. Het is niet hetzelfde als de liefde die we eens voelden voor diegene die er niet meer is. Die gevoelens maakten deel uit van ons leven en lieten een immens gat achter maar de pijn van de rouw voelen veel groter dan dat.

Afwezigheid geeft ons toegang tot een nieuwe dimensie van liefde, eentje waarvan wie niet eens wisten dat het bestond. Een diepte die voordien niet toegankelijk was. Liefde gebaseerd op de leegte, die diegene die we moeten missen, achterlieten in ons hart en in ons leven.

Rouwen gaat over verlangen, al is het niet dat gevoel dat mensen benoemen als ze het over rouw hebben. Meestal associëren we rouw met gevoelens van pijn, kwaadheid en verdriet. Maar het gaat ook over het intense verlangen naar iemand van wie je gescheiden bent. Het is het primerende gevoel dat we kunnen hebben in het gemis aan verbinding met die persoon, plaats of voorwerp dat was ons ooit zo lief was. En het pijnlijke besef van het niet opnieuw kunnen verwerven van wat ooit was.

Het Portugese woord “saudade” beschrijft het waarschijnlijk heel goed : die intense emotionele staat van melancholie,  van verlangen naar wie of wat we moeten missen in ons leven. Het beschrijft de mengeling van gevoelens van verlies, gemis, afstand en liefde. Het draagt de niet benoemde wetenschap in zich dat we het object van ons verlangen nooit meer zullen terugzien.

Wanneer iemand overlijdt, creëert hun afwezigheid een heel eigen vorm van aanwezigheid onder de vorm van verlangen. We hebben het verlangen lief en haten het tegelijkertijd. Het vertegenwoordigt al wat we lief hadden en al wat we missen. We haten de realiteit die het meebrengt: dat we wat we lief hadden fysiek moeten missen in de wereld waarin we leven. Maar we hebben ook de realiteit die het vertegenwoordigt innig lief: dat onze liefde voor die persoon zo groot is dat ze nog steeds hier zijn in onze gedachten. We klampen ons vast aan hun afwezigheid zo hard als we kunnen. We dwalen keer op keer weer door onze herinneringen, goed wetende dat ze spreken van  grote vreugde en van diepe  pijn. We verwonderen ons over de diepte van die liefde, ons verlies en onze pijn. We willen dat de pijn stopt en tegelijkertijd willen dat ook niet.

In afwezigheid, leren we iets dat we niet konden weten tijdens ons leven samen. We leren hoe diep we onze geliefden missen. We leren hoe veel pijn ons verlangen naar hen kan veroorzaken. We leren hoe diep we willen gaan in die pijn om hen toch maar dicht bij ons te kunnen houden. En ook al kunnen we ons wel inbeelden hoe het zou zijn om iemand dierbaar te verliezen, op het moment dat het werkelijk gebeurt, leren we dat het iets is dat we ons nooit hadden kunnen verbeelden. En in de kloof tussen wat we ooit hadden bedacht en wat we ons nooit hadden kunnen bedenken, ligt er een soort van liefde die we in rouw voor het eerst ontmoeten.

De Portugese schrijver Manuel de Melo omschreef “saudade” als “het genot van het lijden, een kwaal om van te genieten. Sommigen kunnen het hier niet mee eens zijn, maar ik weet dat er vreugde is in het lijden van ons verlies. Ooit twijfelde ik dat mijn liefde dieper kon zijn dan ik het ooit had gekend. Nu  is er eerbied voor het ervaren van gevoelens waarvan ik niet eens wist dat ze bestonden, emoties die alleen kunnen ontstaan in het verlangen van het verlies.’

 

AF EN TOE EVEN CHECKEN

Mensen ondersteunen in hun rouwproces? Misschien moeten we hierbij niet zozeer het woord ‘steun’ gebruiken maar moeten we het hebben maar over een dialoog doorheen de tijd. Klinkt dat beter? Ja? Fijn, omdat dat precies is wat het zou moeten zijn: een evoluerende dialoog zonder exact eindpunt.

Spijt genoeg, wordt het ondersteunen van mensen in hun rouw door vrienden en familie soms verkeerd ingeschat. Mensen denken al vlug dat het iets is om af te vinken op hun to-do-lijstje en niet als een voortdurende proces van afstemmen.

Bloemen sturen, check. Naar de begrafenis gaan, check. Steun aanbieden, check. En klaar!

En natuurlijk voelt dat goed, een taak te kunnen afronden. Maar in rouw werkt dit zo niet. Als iemand doorheen een rouwproces gaat, dan zou de ondersteuning ook de vorm van een proces moeten aannemen!

Meestal loopt het anders.

Mensen voelen zich ongemakkelijk als ze moeten praten over verdriet. Wat maakt dat praten over je geliefde moeilijk en meestal vermeden wordt. Of mensen verdwijnen gewoon stilletjes uit beeld.

Het zou anders kunnen zijn als de directe omgeving, familie en vrienden hun rol anders gaan inkleuren en rouwen niet als iets met een begin en einde definiëren. Nu, praten over verdriet is niet eenvoudig, zeker als je bang bent om de verkeerde dingen te zeggen of emoties niet je favoriete gespreksonderwerp zijn.  Er is maar één oplossing: gewoon doen! Je kan er op vertrouwen dat het ongemak zal smelten als sneeuw voor de zon en dat er ruimte zal komen voor verbondenheid, openheid, delen van herinneringen en steun.

Het kan natuurlijk verwarrend zijn: denken dat je steun biedt en ondertussen ben je alleen maar iets aan het afvinken. Het kan heel aantrekkelijk aanvoelen om tegen jezelf te zeggen dat iemand weet dat je beschikbaar bent of dat ze zal het wel zullen vragen als iets nodig heeft. Of er is dat ongemakkelijke gevoel dat je een aanbod hebt gedaan maar nadien nooit meer iets heb gehoord.

Beschikbaar zijn is niet hetzelfde als je engageren in langdurige ondersteuning. Net zoals hulp aanreiken niet hetzelfde is als er van uitgaan dat de bal in het andere kamp ligt als mensen niet meer reageren. Er kunnen verschillende redenen zijn waarom iemand die rouwt niet ingaat op je aanbod of niet direct hulp gaat zoeken. Ga er dus van uit dat, zeker in de eerste maanden, de bal altijd in jouw kamp zal liggen. Je moet echt niet opdringerig zijn, gewoon af en toe even zachtjes polsen.

Er bestaat ook zoiets als diffusie in verantwoordelijkheid op het moment dat er meerdere mensen aanwezig zijn die actie kunnen ondernemen. Wanneer er een massa volk om je heen loopt, ben je gewoon minder geneigd een ander te helpen omdat je er van uit gaat dat iemand anders het wel zal doen – iemand die daar waarschijnlijk beter in is.

Rouwende mensen zijn soms verbaasd wanneer ze er achter komen dat ze veel minder steun ondervinden dat ze hadden verwacht. Het is niet zo dat mensen niet willen helpen maar ze gaan er veelal van uit dat anderen het wel zullen doen, mensen die wellicht closer zijn of veel beter kunnen omgaan met rouw en al de emoties die er bij horen.

Ga er dus niet van uit dan mensen die rouwen al de steun hebben die ze nodig hebben omdat ze heel veel vrienden en familie hebben. Het kan nooit kwaad om even te checken.

En als iemand niet reageert op je aanbod, kan het zijn dat die persoon even tijd alleen nodig hebben of dat er iets anders nodig is. En dat is allemaal prima. Neem het niet persoonlijk, het gaat ten slotte niet over jou. Blijf ontvankelijk en voel je niet beledigd. Iedereen rouwt op zijn eigen manier en op zijn eigen snelheid.  Blijf uitreiken, stuur een mailtje of een kaartje. Het is altijd goed om de andere te laten weten dat je aan hen denkt.

WAT IS JOUW BASISBEHOEFTE?

Waar heb je nu echt behoefte aan als je verdriet hebt? Bestaat er zo iets als basisbehoeften in rouw?

De eerste gedachte is dan dat die behoeften uniek zullen zijn net als rouw zelf een uniek proces is.  Wat veel mensen heel waarschijnlijk delen is de behoefte om weer verbinding te zoeken met wie of wat we verloren hebben.

Maar meestal is dat niet de enige behoefte op het moment van afscheid nemen. Mensen die rouwen hebben verschillende noden. En sommige van die noden hebben meer dringende aandacht nodig dan anderen.  Net zoals er in het dagelijks leven dient voorzien te worden in bepaalde noden om verder te kunnen. En je kan maar voldoen in je behoeften op een hoger niveau als er eerste aan je behoeften op de lagere niveaus voldaan werd. Als je constant honger hebt, kan je niet naar behoren functioneren.

Ook rouw heeft een substantiële inpakt op ons leven. En welke behoeften spelen er rondom rouwen? Geldt daar ook de regel dat we maar verder kunnen in ons leven als er in onze rouwbehoeften werd voldaan?

De wereld van vandaag lijkt op momenten compleet losgeslagen, onze kleine wereldje wordt soms ruw verstoord. Wat vandaag als belangrijk aanvoelt, kan morgen al als veel minder dringend ervaren worden.

En binnen die turbulente wereld is er veel verlies, afscheid en pijn. En voor al die pijn is er niet direct een snelle remedie. Al onze theorieën, concepten en onze verworven kennis waar we op vertrouwden, lijken soms niet meer voldoende.

Onze steunbronnen, familie en vrienden, hebben het soms ook zwaar. Mensen leven meer op afstand en hebben zelf soms handen te kort of minder tijd om andere mensen tot steun te zijn.

En dan is het misschien toch wel goed om toch even stil te staan bij mogelijke basisnoden in rouw. Veel van die noden gaan over de dingen normaliseren en valideren. Met andere woorden, eenvoudigweg onderkennen dat:

• Je verlies er toe doet…

• Je rouw belangrijk is…

• Je het recht hebt om te rouwen om je verlies, wat ook de oorzaak is….

• Wat je nu ervaart in je rouwproces waarschijnlijk heel normaal is…

• Je niet gewoon door moet gaan of je er over zetten of simpelweg proberen te vergeten…

Kortom, dat jouw rouw bestaansrecht heeft.

En misschien is dit niet alles.  Welke nood leefde er bij jou op het moment dat je door een rouwproces ging? En het doet er niet toe of dat nu dagen of maanden geleden is. En als je een beetje verder bent in je proces, hoe is dat gaan veranderen doorheen de tijd?

 

WANNEER ALLES DOOR JE VINGERS HEEN LIJKT TE GLIPPEN

Als je rouwt, kan je het gevoel hebben alsof er niets meer is waar je nog controle over hebt. En dan is het slechts een kleine stap naar een gevoel van totale hulpeloosheid of hopeloosheid. Ons brein, dat ons maar al te graag wil beschermen tegen pijn, focust voornamelijk op het negatieve, het beangstigende in de hoop dat het ons op die manier kan beschermen tegen dreigend gevaar. Rouw kan een totale verwoesting in ons leven brengen, ons brein doet op zo een moment nog harder zijn best om stress en angst te detecteren. In een poging  ons mentaal te beschermen van nog meer lijden, gaat ons brein helemaal focussen op iets dat buiten ons controle is of buiten onze controle dreigt te gaan. Het vraagt van ons dan ook een grote inspanning om een mentale shift te maken en dat is meestal niet eenvoudig op een moment dat we een andere, meer positieve manier van denken juist hard nodig hebben.

Onderzoek toont aan dat een gevoel van controle, hoe klein ook, een impact kan hebben op ons gevoel van welzijn. Misschien goed om even stil te staan bij de volgende vragen op momenten dat het leven voelt alsof je hele wereld op instorten staat.

Zelf indien er helemaal niets zou wijzigen in mijn leven, wat is dat ene ding dat ik kan doen om toch weer hoopvol te zijn of even kan glimlachen deze week?
We focussen ons veelal op het fixen van de dingen om ons heen. We willen zo graag dat de wereld of de anderen rondom ons anders zouden zijn. Neem diep adem en accepteer dat dit nu jouw wereld is, hoe moeilijk dat ook voelt. Zoek naar dat ene positieve ding dat je zou kunnen doen of die ene positieve ervaring ook al blijft alles en iedereen exact dezelfde.

Zal ik iets lekkers eten, een wandeling maken, een dutje doen of doe ik het gewoon allemaal?
Het klinkt misschien wat simpel maar onze fysieke conditie kan een positieve invloed hebben op onze mentale staat. Een grijze wereld kan zwart lijken wanneer je moe bent, honger of dorst hebt. Jezelf er aan herinneren dat je iets moet doen aan je fysieke conditie wanneer je een emotioneel gevecht aan het leveren bent, is heel eenvoudig helpend.

Wat is dat ene ding dat ik nu doe en dat helpend is? En wat is dat ene ding dat juist schadelijk is nu?
Met een kritisch blik kijken naar je eigen gedrag is niet altijd eenvoudig. Maar onderzoeken waarom je iets doet is ongelofelijk belangrijk. Gedrag kan een invloed hebben op je mentale gesteldheid, op een positieve of negatieve manier. Eens je meer duidelijkheid hebt over je wat je doet en waarom, zal je makkelijker manieren vinden om schadelijk gedrag te veranderen en helpende dingen te versterken.

Indien het mijn beste vriend zou overkomen, wat zou ik hem of haar vertellen?
Onze mogelijkheden om te kijken in onze huidige situatie is soms vertroebeld door de tornado van emoties die over ons heen waaien. Het is verbazingwekkend welke nieuwe inzichten er kunnen ontstaan in je brein wanneer je je gaat inbeelden hoe het zou zijn als iemand die je lief hebt in jouw schoenen zou staan.

Wat was deze week even stil bij een positieve ontmoeting of een klein moment van geluk de voorbije week?
Dankbaarheid is een krachtig instrument. Het is geen laagje suikerpoeder of ontkenning van je pijn. Het zegt dat er, naast je pijn, nog steeds dingen zijn om dankbaar voor te zijn.  Forceer jezelf om toch dat moment van dankbaarheid of vreugde te vinden, hoe klein ook.

Weet iemand dat ik hard aan het vechten ben?
In veel gevallen, is het antwoord gewoon ‘neen’. We verbergen onze emoties voor heel veel redenen. Je hebt ook totaal geen controle over andere mensen. Maar jij hebt wel controle over het feit of je ze wil laten weten dat je aan het vechten bent en dat je hen gaat vertellen wat je nu nodig hebt.

Is het al weer middag en heb ik vandaag een douche genomen?
Een dagje gewoon in je pyjama lummelen in huis kan ontzettend goed voelen. Maar op momenten dat je je niet zo lekker voelt en dat je het idee hebt dat heel het universum tegen je is, kan in  nachtkleding blijven rondlopen de dingen nog erger maken. Probeer het en ga onder de douche staan! Het ergste dat kan gebeuren is dat het niet helpt om je beter te voelen maar je bent dan alvast schoon.

Heb ik mezelf vandaag al liefdevolle aandacht gegeven?
Liefdevolle aandacht is een eenvoudige manier om zacht te zijn naar jezelf toe. Onze gedachten kunnen soms zo hard naar het negatieve neigen. Dit is geen poging om negatieve gedachten te omzeilen of te ontkennen, het is een manier om jezelf vriendelijkheid te gunnen. Wens jezelf kalmte, rust, vrede, geluk. We kunnen niet alles controleren wat rondom ons gebeurt, we kunnen zelf onze gedachten niet echt controleren maar we kunnen een inspanning doen om onszelf positieve gedachten te sturen.

ROUW EN SCHULD

Na de dood van iemand die je lief is, kunnen er intense schuldgevoelens ontstaan in de dagen en weken die volgen. Ook al weet je dat je geen controle over de dingen hebt, toch kan je je schuldig voelen over iets dat je gedaan hebt of juist niet. Heel veel mensen die rouwen kennen deze gevoelens onder één of andere vorm.

Als je ooit over gevoelens van schuld met anderen hebt gepraat, dan is de kans groot dat je dingen te horen kreeg als ‘je moet je niet schuldig voelen’ of ‘je moet je niet zo voelen, het was je fout niet’. En misschien denk je dan: ‘je moet me niet vertellen hoe ik me voel, je kent me niet.’

Schuld is een gevoel dat dient gevalideerd te worden waarbij we op zoek moeten gaan naar wegen om dat gevoel te accepteren en te integreren in ons leven. We kunnen niet plots stoppen met ons schuldig te voelen omdat iemand anders het zegt. Zo werkt het niet. Het is misschien belangrijker om te reflecteren over de redenen waarom we ons schuldig voelen en een manier te vinden om met die schuld om te gaan. Maar in de eerste plaats moeten we aanvaarden dat schuld een heel normaal en veel voorkomend gevoel is in rouw.

Waarom ervaren we schuld en rouw?

Omdat we werkelijk iets fout deden.

Ook al zeggen anderen al heel vlug dat het je fout niet was of dat je je niet schuldig hoeft te voelen, de realiteit is dat we het soms verknoeien in het leven. We maken fouten en soms hebben deze fouten gevolgen voor anderen. Soms doen we dingen niet en wensten we dat we het toch hadden gedaan. En dat kan iets groot zijn of iets heel kleins.

Omdat we voelen dat we iets verkeerd gedaan hebben.

Omdat je je schuldig voelt, ben je nog niet schuldig. Soms zijn mensen in rouw irrationeel. We ontleden elk moment dat we samen deelden en we overwegen elke ‘zou ik’, ‘wil ik’ of ‘kan ik’ die je je maar kan voorstellen.  Ons brein zal dan gegarandeerd dingen vinden waarover we ons schuldig voelen.

Omdat we ordening willen.

De grote reden waarom we schuld voelen is omdat we het verband niet kunnen vinden. Zonder iets of iemand voorhanden waaraan we de schuld kunnen geven, moeten we aanvaarden dat het universum onvoorspelbaar en chaotisch is. Als we denken dat we iets anders hadden kunnen doen geeft ons het gevoel dat we de uitkomst hadden kunnen veranderen.  Het geeft ons een gevoel van rationaliteit en controle. Indien we onder ogen moeten zien dat we de uitkomst niet hadden kunnen veranderen, dan moeten we aanvaarden dat de dingen gebeuren buiten onze controle. Als we vasthouden aan schuld, dan hebben we de hoop dat we de uitkomst hadden kunnen veranderen. Een gevoel van controle geeft meer troost dan de vaststelling dat we geen controle hebben.

Maar wat te doen met die gevoelens van schuld?

• Erken dat schuld een normale reactie is tijdens een rouwproces en laat anderen de validiteit van je ervaring niet minimaliseren.

• Overweeg waar je gevoel van schuld over gaat? Is het rationeel? Irrationeel? Gaat het over controle?

• Spreek er over met anderen. Praten kan helpen om er over te reflecteren.

• Onderzoek je gedachten en laat je niet door je schuldgevoel verteren. Om er correct te kunnen naar kijken moet je je gedachten kennen en bewust opmerken op het moment dat ze opduiken.

• Als je schuldgevoelens irrationeel zijn, geef dat dan toe. Het betekent niet dat je je gevoelens moet negeren. Het betekent dat je je schuldig voelt, ook al ben je dat misschien niet. Je deed je best met de informatie die je had op dat moment en je kon de toekomst niet voorspellen. Er speelden op dat moment veel andere factoren, andere dan je gedrag.

• Vind positieve gedachten om je schuld in evenwicht te brengen. Wanneer een negatieve gedachte het overneemt, stop die gedachte en vervang ze door een positieve. Als je je schuldig voelt omdat je er niet was bij het overlijden van iemand die je dierbaar is, denk dan aan al die momenten dat je er wel was voor hem of haar.

• Vergeef je zelf. Ook al is dat eenvoudiger gezegd dan gedaan. Vergeven is niet wegmoffelen of een excuus zoeken. Vergeven is aanvaarden dat we iets gedaan hebben waar we spijt van hebben en een nieuwe perspectief vinden ten opzichte van wat er is gebeurd.

• Zoek uit wat je geleerd hebt. Schuld leert ons iets. Het kan over onszelf gaan of over de wereld. We kunnen leren en groeien vanuit elke emotie dus neem je tijd om te overwegen wat je schuldgevoel je heeft geleerd.

• Doe iets met je schuldgevoel. Rationeel of niet, je kan het gebruiken om anderen te helpen. Je kan anderen helpen om niet dezelfde fouten te maken.

• Vraag je ook af wat je geliefde je zou vertellen. Beeld je in dat je hem of haar verteld over wat je voelt, je spijt, je schuldgevoelens, alles. Als er dingen zijn die je nog zou willen vertellen, doe dat dan. En beeld je in wat het antwoord zou zijn.

JE GRENZEN AANGEVEN TIJDENS DE EINDEJAARSPERIODE

De eindejaarsperiode, altijd een drukke tijd en als je rouwt om iemand die je lief is, niet altijd de meest eenvoudige periode van het jaar. Duidelijk je grenzen aangeven kan helpend zijn tijdens die soms ingewikkelde en uitputtende laatste dagen van het jaar. De druk om alles feestelijk te laten voelen, kan groot zijn. Er is je familie waar je rekening mee dient te houden net als al de liefde en al de eigenaardigheden die met familie gepaard gaan. Er kunnen verwachtingen zijn die al snel als te veel aanvoelen.  Het is voor iedereen dan misschien ook goed om duidelijke grenzen te trekken in deze periode. En het kan ook een tijd zijn om jezelf er aan te herinneren dat het goed is om zeker in deze periode ook liefdevol voor jezelf te zorgen.

Duidelijk je grenzen aangeven kan als heel verrassend en onwennig overkomen voor de mensen rondom jou.  Het kan er voor zorgen dat er stekels worden opgezet of dat ze je ineens beschuldigen dat je hard en egoïstisch bent. Het kan nieuw zijn voor hen. Maar vergeet niet, als je familie samen werkt aan een cultuur van respect voor elkaar, zijn grenzen een eenvoudige manier van communicatie, begrip en respect voor elkaars noden. En die grenzen van liefdevolle zelfzorg kunnen er voor iedereen anders uitzien:

• Ik zou het heel fijn vinden om samen te eten, maar ik kan maar 2 uur blijven.

• Ik wil heel graag gastvrouw zijn dit jaar, maar ik ga niet koken. Het zal een eenvoudige maaltijd worden. Als er dingen zijn die jullie heel graag willen eten, kunnen jullie dat altijd zelf meebrengen.

• Dank je wel voor de uitnodiging. Het klinkt heel goed, maar het gaat me niet lukken. Ik zou een uitnodiging in de toekomst zeker waarderen, maar dit jaar even niet.

• Het voelt nu even niet goed om over relaties te praten,  ik zou graag hebben dat dit onderwerp nu even niet ter sprake komt. Zijn er andere dingen die moeilijk zijn om over te praten? Of andere grenzen die belangrijk zijn voor mensen en die we moeten bespreken?

• Ik heb even een pauze nodig en ga even wandelen. Tot straks, ben zo terug!

• Ik ga alleen met de wagen rijden in het geval dat ik liever vroeger naar huis ga.

Vergeet niet dat het niet jouw taak is om tegemoet te komen aan de verwachtingen van anderen tijdens deze periode ten koste van jezelf. Het zou kunnen dat je mensen gaat teleurstellen, maar mensen kunnen omgaan met teleursteling. Mensen kunnen je teleurstellen, maar je kan ook gewoon nu even omgaan met die teleurstelling. Het is niet omdat iedereen zo graag wil dat je hun lievelingseten gaat koken of de hele avond gaat deelnemen aan de geplande activiteiten, dat je dit ook moet gaan doen. Als je maar een poosje blijft en jullie dit jaar iets anders eten, zal iedereen het wel overleven. Laat daar geen twijfel over bestaan.

Rouwen is hard werken. Je hebt dan ook het recht om even een pauze te nemen van de feestdagen of van bepaalde tradities. Net zoals je deze tradities weer kan oppakken in de toekomst en nieuwe fantastische tradities kan gaan vorm geven samen met diegene die je lief zijn.

ROUWEN OVER HET VERLOOP VAN DE TIJD

Het jaar loopt stilaan op zijn einde. Meteen ook weer een nieuwe verjaardag die voor de deur staat. En met de jaren die voorbijgaan, is deze vaststelling soms heel confronterend. En natuurlijk zijn er dingen die beter worden met het ouder worden en de toekomst is nog steeds gevuld met nieuwe mogelijkheden maar soms is het ook gewoon tijd om even stil te staan.  De meeste onder ons vinden vrede in het voorbijgaan van de tijd maar als je de vraag stelt aan mensen over hun rouw komen er dingen als ‘het voorbijgaan van de jaren’, ‘ouder worden’ en ‘het gevoel van herinneringen die zachtjes vervagen in de tijd’.

Het leven ten volle omarmen betekent rouwen om het verleden en het heden ten volle waarderen. En een soort van gemis ervaren doorheen het verloop van de tijd is dan ook heel normaal. Al die ervaringen van gemis opsommen is waarschijnlijk een onmogelijke taak, maar er zijn een toch een paar die voor velen onder ons heel herkenbaar zijn.

Onze overleden geliefden verschuiven naar de achtergrond
Mensen die rouwen zijn heel gevoelig voor het verlopen van de tijd omdat ze kunnen worstelen met het gevoel dat er meer afstand komt tussen henzelf en de geliefde die ze verloren hebben met elk jaar dat voorbijgaat.

Het kan niet alleen moeilijk voelen om te denken dat het al zoveel jaren geleden is dat je geliefde gestorven is maar je kan ook worstelen met het feit dat de herinneringen aan hem of haar beginnen te vervagen. Sommige blijven misschien helder, anderen worden wazig en het kan op termijn heel lastig zijn om je de toon van hun stem, een geur of een gevoel nog te herinneren.

Onze herinneringen blijven achter in het verleden
Het vervagen van herinneringen kan als confronterend ervaren worden tijdens een rouwproces omdat deze herinneringen het enige zijn wat ons soms rest. Maar het kan ook gewoon in het leven van alledag knap lastig zijn om hiermee om te gaan. Je kan niet alleen je moeder missen maar je kan ook de dingen die je vroeger zo goed kende missen. Winkels waar ze vroeger leuke spullen verkochten en waar het zo fijn was om gewoon rond te snuisteren, ouderwetse telefooncellen of je favoriete restaurant dat er al lang niet meer is. Onderzoek heeft aangetoond dat herinneringen veranderen en vervagen met de tijd en het kan voelen alsof je belangrijke dingen in je leven aan het verliezen bent.

Tijd gaat vlugger als we ouder worden
Kan je ook voelen dat met ouder te worden, de tijd sneller lijkt te gaan? Er is zelf een verklaring voor. Fysieke tijd is een objectief gegeven maar je eigen perceptie van de tijd is veel meer subjectief en als je ouder wordt krijg je het gevoel dat de tijd sneller gaat.

Hoe meer vertrouwd de wereld rondom jou wordt, hoe minder informatie je brein moet wegschrijven en hoe vlugger de tijd lijkt te gaan. Tijd is een rekbaar ding, het zet uit als je al je verstandelijke vermogen inzet en krimpt weer in op het moment dat je vaststelt dat je iets al kent en alles verloopt zoals gepland. Dus ja, als we ouder worden, gaat de tijd veel sneller.

Plekken veranderen
Sommige mensen vinden het niet erg als objecten en vertrouwde plekken veranderen. Dat geldt niet voor iedereen. Gewoon omdat ze voor mensen een bepaalde uitstraling, betekenis of kracht hebben. Maar ook omdat de verandering een aanslag is op de herinneringen die ze koesteren.

Wij veranderen als we ouder worden
Ouder worden is een complex gegeven. We kunnen ons sterker en wijzer gaan voelen of we ervaren minder stress doorheen de jaren. We worden beter in het erkennen van dingen die echt belangrijk zijn voor ons en we gaan beter om met onze emoties en sociale conflicten.

Maar ouder worden brengt ook veel fysieke en cognitieve veranderingen met zich mee wat een rouwproces op gang kan brengen omdat we voelen dat we minder gezond zijn. Het kan zijn dat je de manier waarop je als mens gegroeid bent door de jaren bent gaan waarderen maar ondertussen zou het toch handig zijn als je het menu kon lezen zonder bril.

Ook de rollen die mensen hebben doorheen het leven veranderen. En het verlies van zo een rol kan hard binnenkomen. Als je kind het huis verlaat, gaat je ouderrol drastisch veranderen. Of je gaat op pensioen na een lange carrière. Toch is het zo dat als er een deur sluit, er een andere weer open gaat. Er is met andere woorden weer ruimte voor andere rollen op te nemen wat natuurlijk het verdriet om het verlies van je vertrouwde rol niet kan voorkomen.

Andere mensen veranderen
Ook al voel je de veranderingen in jezelf als iets gradueel, de verandering die je bij anderen ziet gebeuren lijken soms sneller te gaan. Kinderen worden volwassenen en ouders worden ouder in een oogopslag. Mensen worden geboren, worden ziek, sterven en vrienden komen en gaan. Het zijn dingen die een persoonlijk rouwgevoel kunnen veroorzaken verbonden met dood, afstand, vervreemding en verandering.

WANNEER EEN UITVAART OUDE PIJN WAKKER MAAKT

Het is ons waarschijnlijk allemaal al eens overkomen maar er met iemand over praten voelt vreemd. Want neen, dit zijn geen tranen voor de persoon die nu overleden is maar tranen voor mijn man die een aantal jaren geleden plotseling overleed of voor mijn grootmoeder die verleden jaar stierf. De kans is klein dat je dit gaat toegeven en in stilte voel je je toch wel een beetje schuldig dat je emoties niet echt bestemd zijn voor diegene waarvan je nu afscheid neemt.

Het gaat een beetjes als volgt: je gaat naar de begrafenis van de grootmoeder van een vriend - die je hoogstens twee keer hebt ontmoet in je leven - en ineens zijn er alleen maar tranen. Niet het heengaan van deze dame, die je slechts oppervlakkig hebt gekend, is de oorzaak van je tranenvloed maar de herinneringen aan de dood van je eigen grootmoeder of de dood van een goede vriend. Je voelt ineens allerlei emoties die je niet had verwacht en daar bovenop ook nog een schuldgevoel omdat je treurig bent om het heengaan van iemand anders. En dan ben je ook nog eens in de war omdat je dit niet echt hebt zien komen.

Elk overlijden is een trigger van verlies en rouw in je verleden.  Maar wat is een trigger nu juist? Het is iets in je omgeving dat maakt dat een gevoel dat je ooit hebt gekend weer heel snel naar de oppervlakte kan brengen.  Het kan iets zijn dat we zien, ruiken, proeven of horen maar het kunnen ook liedjes zijn, plekken, voedsel, mensen en al die andere dingen die je je kunt bedenken. Onnodig te zeggen dat een begrafenis gevuld is van beelden, geluiden en geuren die je mogelijk doen herinneren aan het verlies van je dierbare.

Hoe ga je daar nu mee om?

Vergeet niet dat deze ervaring compleet normaal is. Je kan je schuldig voelen maar dat ben je niet. We brengen allemaal onze verliesverhalen mee naar een uitvaart, dus de kans is groot dat die mensen die rond je zitten op dat moment een vergelijkbare ervaring hebben.

Wees voorbereid. Het kan zelf lastig zijn om met onze emoties om te gaan net wanneer we halsstarrig proberen ons er van af te sluiten. Je triggers leren kennen kan helpend zijn. Als je weet dat een uitvaart oud zeer naar boven brengt, dan kan je je beter voorbereiden om met deze emoties om te gaan.

Reflecteer op voorhand over je verdriet. Als je weet dat je naar een uitvaart gaat, neem dan even tijd om stil te staan bij diegene die jij verloren hebt.  Het zal je helpen om niet overstelpt te geraken door die emoties, die misschien al een tijdje naar de achtergrond waren geschoven.

Plan je ontsnappingsroute. De golf van emoties kunnen te groot zijn om er op dat moment mee om te gaan. Geef jezelf de toestemming om weg te gaan als het te lastig wordt. Ga achteraan zitten en carpool niet met iemand die misschien niet bereid is om samen met jou weg te gaan. Neem even pauze als je dat nodig hebt.

Aanvaard wat je voelt. Laat je schuldgevoelens los over het feit dat je rouwt om je eigen verlies. Het is gewoon prima om dankbaar te zijn voor de mensen die jij mist. Een uitvaart gaat over rouwen. We rouwen samen om diegene die is heengegaan maar brengen ook ons eigen verlies mee. Sta je jezelf die emoties toe.

Neem op je eigen manier afscheid. Als het voelt dat je eigen verdriet het afscheid in de weg staat, neem dan tijd voor je eigen ritueel wanneer je er klaar voor bent. En dat kan om het even welke vorm aannemen: van een stiltemoment thuis tot een bezoek aan het kerkhof op een later moment. Er is geen enkele regel die zegt dat het tijdstip van de begrafenis het enige of het beste moment is om van iemand afscheid te nemen.

ROUWEN IS OOK STEEDS OPNIEUW DE VERBINDING WEER OPZOEKEN

Het klinkt misschien vreemd, een relatie met iemand die overleden is of misschien toch ook niet?

Wij zien relaties meestal als de ontelbare verschillende types van verbindingen tussen mensen. Relaties tussen vrienden, tussen collega’s, tussen familie en bekenden. Het zijn heel nabije relaties of relaties op een afstandje, eenvoudige relaties of relaties die soms ook stress met zich meebrengen. Wat ze wel allemaal gemeen hebben, is dat het relaties tussen levenden zijn. Zo is het toch altijd?

In die zin denken we veelal ook als we rouwen dat de relatie met diegene die we verloren hebben voorgoed tot het verleden behoort. Gedurende de tijd die we samen hebben gedeeld, vulden we een doos met al de dingen die we deelden en nu lijkt die doos ineens voorgoed afgesloten. En natuurlijk kan je die doos dan wel terug open maken om naar het verleden te kijken maar het voelt meteen ook alsof we er nooit meer iets kunnen aan toevoegen. De relatie en al wat er bij hoorde is plots alleen nog maar een herinnering.  We kijken terug en voelen ons verbonden met de plekken waar we ooit samen waren en met de dingen waar de andere ook zo dol op was. We kijken in de doos om ons te kunnen herinneren wie die mensen waren toen ze nog leefden en herinneren ons wat ze vertelden en glimlachen dankbaar om het wijze advies dat ze ons gaven.

Doorheen de tijd kom je dan tot besef dat de relatie misschien ook in het heden kan bestaan op het moment dat er boeken, muziek of mensen in ons leven komen die je geliefde ook zou waarderen. Deze subtiele nieuwe connecties kunnen pijnlijk zijn door het feit dat ze in de eerste plaats het gemis wakker maken. Maar het kunnen ook bronnen van troost zijn omdat het verbindingen zijn die je nog steeds kan ervaren in het leven van alledag.

Je zou je kunnen voorstellen hoe je geliefden deze nieuwe dingen in hun leven hadden verwelkomd. Welke films zouden hun aandacht getrokken hebben de voorbije maanden? Wat zouden ze vinden van jouw nieuwe jurk? Welke raad zouden ze je nu geven in lastige kwesties? Misschien kan je naar plekken gaan die ze zo graag wilden zien maar nooit hebben bezocht. Het kan je doen beseffen dat je relatie niet zo maar bevroren is in de tijd of vastgezet in het verleden. Je kan gewoon altijd nieuwe dingen toevoegen aan de doos.

Ondertussen heb ik geleerd dat rouwen ook gaat om een relatie te hebben met diegene die je hebt verloren. Zo niet is het heden slechts een pijnlijke herinnering aan het feit dat ze er niet meer zijn. Je kunt niet blijven staan bij dat verleden in de hoop dat je ooit die oude verbinding weer zal vinden en bij het feit dat het heden alleen maar lijkt te gaan over afscheid en pijn. Het nu herbergt ook heel veel nieuwe mogelijke verbindingen in met je geliefden voor diegene die er wil op zoek naar gaan. Net zoals mensen en relaties veranderen doorheen het leven, zo kunnen mensen en relaties ook groeien en evolueren doorheen de dood. Je moet er alleen naar willen kijken in het nu en niet maar alleen in het verleden.

WAT BETEKENT HET OM JE RELATIE MET ROUW TE VERANDEREN?

Er zijn van die vervelende dingen die voorbijgaan in het leven zoals een zware verkoudheid of een ruzie met een goede vriendin of vriend. Het zijn zaken die je leven even overhoop zetten en in het beste geval leer je er iets van vooraleer je het los laat om weer verder te gaan. Vele ervaringen in ons leven volgen dit patroon. Er zijn nu eenmaal zaken die we gewoon beter achter ons laten omdat ze er eigenlijk niet echt toe doen.

Dat betekent ook niet dat we zo maar lichtjes over alle pijnlijk ervaringen op ons pad heen moeten stappen. Er zijn momenten in het leven wanneer dit gewoon niet mogelijk is. Mensen kunnen niet altijd de manier waarop ze denken, voelen of zich gedragen veranderen gewoon omdat ze dat graag willen. Er zijn ervaringen in het leven die medicijnen niet kunnen helen. Mensen die te maken krijgen met gemis en trauma zullen je vertellen dat het niet gaat om deze dingen zo maar eventjes gewoon achter te laten in het verleden en weer verder te gaan. Wat ze wel ervaren hebben dat ze hun relatie met bijhorende gedachten, herinneringen, gedragingen en emoties kunnen veranderen.

Wanneer we een dierbare verliezen, is iets als ‘er over geraken’ of ‘vergeten’ voor de meeste onder ons ondenkbaar. Toch zijn veel mensen er nog steeds van overtuigd dat rouw iets is dat stopt op een bepaald moment in de tijd. In vele gemeenschappen leeft het idee dat rouw een lineaire route is met een duidelijk eindpunt. Dat betekent meestal ook dat men mensen gaat aanmoedigen om vooruit te kijken en om het verdriet los te laten. Het lijkt dan alsof verdriet net zoals het snelstromend water van een rivier onder een brug dient te verdwijnen om nooit meer terug te komen.

De realiteit van rouw is dat het meestal als een schaduw bij je blijft tot op het moment dat je zelf sterft. Een idee dat voor velen, die de pijn van de rouw elke dag opnieuw moeten dragen, als ondraaglijk zal ervaren worden. Toch kan doorheen de tijd de impact van rouw op je leven drastisch veranderen. Op het moment dat je je relatie met rouw kan herdefiniëren door niet langer te vechten maar door stapje voor stapje je hoofd te buigen voor iets dat groter is dan jezelf,  is de kans groot dat je op termijn ook hoop en heling kan vinden. Rouw is een metgezel in je leven die om acceptatie vraagt en dan kan er ook weer ruimte ontstaan voor troost, het koesteren van positieve herinneringen en het werken aan een blijvende band met de overledene over de grens van leven en dood heen.

Het is misschien moeilijk om te geloven als je het nog nooit echt hebt ervaren hoe rouw op deze manier in je leven kan verweven worden. Het lastige is ook dat er geen regeltjes of kunstjes voor om dit te realiseren. Net zoals rouw uniek is en relaties uniek zijn, zo zal ook jouw relatie met rouw en met wat je verloren bent evolueren op een complexe en unieke manier die bij jou past.

TIJD NEMEN OM TE ROUWEN NA VERLIES VAN WERK

Contracten die niet hernieuwd worden, collectief ontslag of gewoon ontslag, het raakt je heel persoonlijk als je plots een job moet achterlaten niet wetende wat de toekomst gaat brengen. Het zijn uitdagende momenten en je zal je waarschijnlijk afvragen hoe je de komende tijd verder moet.

Is er dan sprake van rouw na verlies van werk? Als je goed kijkt dan zie je dat het feit dat je je werk verliest ook een stroom van overweldigende emoties in je leven kan brengen zoals angst, verdriet en onbegrip. En in die zin wordt het dan ook vergeleken met een rouwproces. Maar is dit nu allemaal niet wat overdreven?

Rouw wordt vaak verbonden met het verlies van iets of iemand dierbaar. Momenten van verlies en rouw doorkruisen regelmatig onze levensloop: het verlies van iemand die ons dierbaar is, werk of een huis. Het eerste rouwproces is er al wanneer we de eerste keer gescheiden worden van onze moeder. Zonder te proberen een rangorde te maken in de verschillende verliessituaties en het ermee verbonden emotionele lijden is het psychologische mechanisme erachter veel gelijklopend.

Wanneer je een ontslag te verwerken krijgt, wordt je tegen je wil in, gescheiden van het bedrijf waarvoor je werkte. Het vraagt om onthechting van de plek waar je werkte en het team waarmee je samen werkte tot op dat moment. En er is tijd nodig om met deze veranderingen om te gaan.

Elke omwenteling in onze werkomgeving vraagt om een aanpassing. Het is natuurlijk afhankelijk van het feit of de situatie een keuze is of geforceerd werd onder invloed van anderen. In geval van vrijwillig vertrek en het feit dat je dan zelf de beslissing neemt om weg te gaan,  maakt het proces van aanvaarding van de nieuwe situatie waarschijnlijk eenvoudiger omdat je er controle over hebt. En dat verandert alles. Hoe meer controle je hebt over een situatie, hoe minder je er onder gaat lijden.

Wat gaat er door je hoofd als je een job verliest? Kubler-Ross, een van de pioniers op het vlak van rouw, identificeerde verschillende fases in het rouwproces wat ze de vijf stadia van rouw noemde. En ook al zijn er ondertussen veel nieuwe meer volledige rouwmodellen ontstaan, dit model is het misschien een eerste voorzichtige referentie om te kijken welke emoties er kunnen ontstaan na het verlies van werk.

Shock en ontkenning: een weigering om te geloven wat er gebeurd is. Lusteloosheid en verlamming wanneer je geconfronteerd wordt met de gebeurtenissen die je leven overhoop halen.

Woede: willen uithalen naar iets of iemand. Een sterk gevoel van oneerlijkheid en zoeken naar schuldigen in dit geval misschien je werkgever.

Onderhandelen: onderhandelen met jezelf en excuses maken omdat je even niet vooruit gaat in het leven.

Depressie: je verslagen voelen en het verlangen om toe te geven aan je verdriet.

Aanvaarding: dingen krijgen een plek, de wond is niet langer open en rauw en je bent op het punt gekomen dat je de dingen kan aanvaarden en verder gaan.

Dit theoretisch model kan een eerste beeld geven van de wildwaterbaan waarin we terecht komen in tijden van crisis ook al gaat iedereen niet door al de beschreven emoties. Er is geen standaard proces, geen identiek patroon waar iedereen perfect zal inpassen.  Je hoeft niet noodzakelijk alle emoties voelen van alle beschreven stages. Een rouwproces is ver van lineair en in veel gevallen is er sprake van twee stappen voorwaarts en een stap terug.

ROUWEN GAAT NIET OVER AFSLUITEN

Er zijn meerdere redenen waarom mensen verwachten dat je een rouwproces ergens in de toekomst kan afsluiten. In het verleden hebben de verschillende geformuleerde rouwmodellen de indruk gewekt dat rouw verloopt via een aantal vaststaande stadia of taken. Dus denken veel mensen dat rouw een eindig proces is met een duidelijk begin en einde.

Als je aan mensen vraagt wat ze weten over rouw, dan kom je uit bij dingen als ontkenning, kwaadheid, onderhandeling, depressie en aanvaarding bovenaan de lijst. Gewoon omdat de iedereen wel eens gehoord heeft van Kubler-Ross en de ‘vijf stadia in rouw’ en men er van uit gaat dat dit de daadwerkelijke beschrijving van een rouwproces is. Men gaat er van uit dat het doorlopen van deze taken of gewoon het verloop van de tijd uiteindelijk zal leiden tot het kunnen afsluiten van een rouwproces. Maar dat is niet hoe rouw werkt.

Een andere reden waarom mensen afsluiting zoeken in rouw is dat ze geloven dat rouw alleen maar bestaat uit alles wat ongemakkelijk, pijnlijk en negatief is . Het overlijden van iemand die we liefhebben is een regelrechte nachtmerrie. Wanneer je dan zegt dat rouw geen eindpunt heeft, is als zeggen dat die nachtmerrie nooit meer zal stoppen.

Zoals alle levende organismen doen mensen er alles aan om pijn te vermijden. Het idee om met chronische pijn te moeten leven zonder ooit nog verlichting te kunnen vinden, gaat tegen onze instincten in. Maar rouw is veel meer genuanceerd en complexer dan mensen begrijpen totdat ze het zelf hebben ervaren.

De meeste rouwende mensen zullen je zeggen dat de pijn zachter wordt maar ook nooit meer echt weggaat net als de liefde die je voelde nooit weg zal gaan. Rouwen betekent iemand liefhebben ondanks het feit dat je haar of zijn fysieke afwezigheid dagelijks moet missen.

Om het met de woorden van filosoof en schrijver Thomas Attig te zeggen: Wanneer we leren om lief te hebben ook al zijn we gescheiden van elkaar, dan vervullen we ons diep verlangen om die liefde in stand te houden en de liefde van onze geliefde te blijven voelen. En we vervullen hun verlangen om herinnerd te worden en gekoesterd voor wat ze ons hebben gegeven hebben en nog  steeds geven over de grens van leven en dood heen.

Rouwen is iemand lief hebben waarmee we niet meer herenigd kunnen worden. Wat meteen betekent dat we ook na vele jaren op bepaalde momenten in ons leven nog steeds eindeloos verlangen, pijn en verdriet kunnen voelen.  En dat is wat de liefde en het leven doen met ons.

4 MANIEREN OM IN CONTACT TE KOMEN MET JE ROUW

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom de rouw om een verlies niet altijd echt voelbaar is. Soms gaat het over vermijding en ontkenning van de pijn en dan is er de vraag: hoe kan ik in contact komen met mijn rouw omdat het voor mij niet echt goed voelt om me niet te kunnen verbinden met mijn verdriet en de herinneringen aan wat ik allemaal ben verloren.

De wens om rouw te voelen kan voor sommigen vreemd overkomen. Want soms wil je gewoon wat minder voelen van al die ongemakkelijke dingen dat rouwen met je doet. Waarom er dan mee in contact willen komen? En dat is natuurlijk zo, maar toch zijn er ook goede redenen om je verdriet echt te kunnen voelen.  

• Gewoon omdat niets voelen ook heel ongemakkelijk kan zijn.

• Of rouw nu heel veel plek neemt in je leven of zich erg diep verborgen binnen in jouw verborgen zit, het zal altijd een rol spelen in je leven. En weet ook dat de pijnlijke emoties zachter zullen worden doorheen de tijd ook al zal het verlies altijd bij je blijven.

• Herinneringen aan je geliefde, jullie leven samen en het definitieve afscheid vormen een belangrijk onderdeel van jullie geschiedenis samen. En ze maken nog steeds integraal deel uit van je huidige leven. Je verbinden met je verleden laat je toe om belangrijke dingen over het leven, verlies, rouw en heling te leren.

• Rouw vermijden is ook de verbinding verbreken met herinneringen. Manieren vinden om weer te verbinden via herinneringen en nieuwe wegen om een vernieuwde relatie aan te gaan met onze geliefden over de grens van leven en dood, kan heel erg helend zijn. En dan moet je soms eerst door de meest duistere passages het rouwproces om dat voor elkaar te krijgen.

Er zijn manieren om in contact te komen met je verdriet.

Zoek bewust de vermijding op.

Een oorzaak van afwezige rouw is in veel gevallen het feit dat mensen de pijnlijke gedachten en emoties verbonden met rouw niet willen ervaren. Ze vermijden hun rouw door zich te isoleren van anderen, vermijden alles dat herinneringen naar boven kan brengen of gebruiken middelen die hen in een roes brengen zodat ze kunnen vergeten.  Of ze zeggen gewoon dat ze zich prima voelen en gaan gewoon weer verder met het alledaagse leven.

En een beetje vermijding kan best helpend zijn. Soms moet je even het gevoel hebben dat je sterk bent zodat je je kan focussen op werk of school. En dat is ook goed voor jezelf zorgen voor zover je ook tijd maakt om met je verdriet om te gaan.

Vind jouw manier om met je rouw om te gaan.

De vermijding aangaan kan betekenen dat je naar specifieke plekken gaat waar je herinneringen kan ophalen aan je geliefde of de confrontatie aangaat met pijnlijke herinneringen. Of dat je gewoon nieuwe manieren tracht te vinden om met die moeilijke gevoelens om te gaan. Dit kan uitdagend zijn, maar met wat veerkracht en eventueel steun van anderen kan er heel wat veranderen

Sommigen willen graag hun ervaring delen met anderen in therapie, een rouwgroep of bij een goede vriend. Maar ook gewoon lezen over rouw kan heel wat steun geven. Niet iedereen is een prater en niet iedereen is een deler. Veel mensen beschikken over de artistieke talenten om hun rouw uitdrukking te geven door schrijven, fotografie, schilderkunst of muziek.

Leer over rouw

Leren over rouw kan helpend zijn op verschillende manieren. Sommige mensen zijn nu eenmaal meer cognitief in hun verdriet en analytischer in het omgaan met pijnlijke gevoelens. Ze kunnen troost vinden in het begrijpen van de verschillende rouwconcepten en te bedenken hoe hun rouw daar in past.

Een andere goede reden om te leren over rouw is dat het je een breed perspectief kan bieden over wat rouw allemaal kan betekenen. Soms denken mensen dat ze niet rouwen omdat ze het totale plaatje van wat normaal is in rouw niet kennen. Misschien rouw je en ziet dat er anders uit dan je had verwacht.

Vind manieren om te verbinden met je diegene die je verloren bent

Je rouw en je liefde maken deel uit van een zelfde continuüm. Wanneer je naar de kern gaat, kan je alleen maar besluiten dat rouw liefde is.

Rouw is de onwil van de liefde om het op te geven en te laten gaan. Het rekt de bestaande banden en herdefinieert grenzen over tijd en ruimte en creëert op die manier een mogelijkheid om iemand lief te hebben ook in de definitieve afwezigheid van de andere.

Wanneer het eerste intense vuur van de emoties gekoeld is, vinden mensen meestal een weg om een beetje verdriet in hun leven toe te staan indien die pijn ook betekent dat ze zich op een of andere manier verbonden blijven voelen met hun geliefden. Een belangrijk gedeelte van rouw is dat mensen manieren vinden om de relatie verder te zetten ondanks de fysieke afwezigheid van de geliefde.  En deze vernieuwde ontmoeting kan troost bieden en mensen helpen de uitdagingen van het leven weer aan te gaan.

BOEK

Afscheid nemen van een persoon, een dier of een dierbare plek. Alle kinderen krijgen er vroeg of laat mee te maken. Maar hoe ga je om met dat verlies en wat doe je als je iets of iemand mist? Hoe werkt het als iemand er niet meer is? Is doodgaan eng? En wat zegt doodgaan over het leven?

Met dit soort vragen stimuleert Stine Jensen kinderen om na te denken over hun gevoelens op het moment dat ze afscheid moeten nemen van iets dat hun dierbaar is. Vanzelfsprekend denk je bij een boek over afscheid aan de dood. De dood is immers het allergrootste afscheid en onomkeerbaar. Bij zo een groot afscheid komen vaak heel verschillende gevoelens naar boven en dat kan heel verwarrend zijn, of het nu om een huisdier of een mens gaat.

Maar behalve voor de dood is er ook aandacht voor afscheid nemen tijdens andere momenten in je leven zoals bij een verhuizing of scheiding. Het maakt je bewust dat gevoelens van rouw op allerlei momenten naar boven kunnen komen en dat deze gevoelens zich er kunnen en mogen zijn bij het omgaan met veranderingen. Tegelijkertijd laat het boek ook de mooie kanten zien: dat een verandering ook fijn kan zijn en dat verdriet ook heel waardevol kan zijn, omdat het je doet beseffen wat iemand of iets voor je heeft betekend.

Rouwen, daar gaat dit boek over en wat je dan allemaal kunt voelen en dat die gevoelens er gewoon mogen zijn. Het boek legt uit waar die gevoelens vandaan kunnen komen en wisselt deze uitleg af met kinderbrieven over ervaringen, reacties van kinderen, vragen aan de lezer en briefjes met weetjes.

Filosofe Stine Jensen wil in dit boek kinderen bewust maken van hun gevoelens die naar boven komen als je ergens afscheid van moet nemen en stimuleert hen om over die gevoelens na te denken. Aan de hand van herkenbare situaties, waargebeurde anekdotes en filosofische wijsheden krijgenkinderen inzichten en tips om met verlies of verandering om te gaan. Het is een heel mooi geïllustreerd boek om kinderen te helpen bij het begrijpen van hun gevoelens en biedt troost voor kinderen die door een rouwproces gaan.

ALLES WAT WAS

Stine Jensen met illustraties van Marijke Klompmaker
Uitgever Kluitman
EAN 9789020622430

ROUW VERGELIJKEN EN WAAROM WE DAT NIET MOETEN DOEN

We leren over het leven door observatie van de anderen om ons heen. Onze familie en vrienden zijn als het ware een referentie om onszelf en de wereld beter te begrijpen en te definiëren. En zo ook met onze gevoelens van rouw. Alleen zijn nu net verlies en rouw dingen die je niet kan vergelijken. Rouw is niet objectief meetbaar en niet iedereen ondergaat een verlies op dezelfde manier ook al ervaren mensen gelijkaardige verliezen.

Rouwende mensen hebben wel een ding gemeen: ze ervaren een verlies. Maar hun ervaringen zijn heel divers en subjectief en ook nog eens afhankelijk van verschillende persoonlijke factoren. Vergelijken heeft dus geen enkele zin. En vergelijken betekent meteen ook het gevaar om een hiërarchie in rouw te construeren wat mensen rangschikt in hun verlies. En die hiërarchie betekent ook dat iemand minder recht zou hebben op steun of erkenning voor zijn of haar verlies.

We ervaren allemaal verlies doorheen ons leven. Rouw is een universele menselijke ervaring en toch ook altijd verschillend net als de mens zelf. Het verlies kan ontzettend indringend en verwoestend werken in iemands leven en toch is dat verlies niet minder of meer belangrijk in vergelijking met het verlies van iemand anders als we het op een globale schaal bekijken. Het blijft een paradoxale ervaring.

Feit is dat we allemaal zo graag willen dat onze pijn erkenning krijgt omdat het onze waarheid is. Als rouw voor jouw een levensbedreigende ervaring is dan wil je ook niet echt dat het ergens geplaatst wordt in vakje van verliezen die naar jouw aanvoelen minder ingrijpend zijn. Maar rouw hoeft niet afgewogen te worden om valide of belangrijk te zijn. Het verlies van werk, een droom, een relatie of een huisdier kan als minder ontwrichtend beschouwd worden maar dat maakt het verlies nog niet licht om te dragen gewoon omdat er ergere dingen zijn die kunnen gebeuren.

Rouw vergelijken lijkt ook onnodige grenzen tussen mensen te creëren die anders elkaar zouden steunen. Je kan nooit echt weten waar een ander doorgaat maar je kan wel begrijpen wat lijden kan betekenen in een mensenleven gewoon omdat je het waarschijnlijk zelf al hebt ervaren. Als er iets is dat we kunnen leren van de universele ervaring die rouw is, dan is dat we altijd in de mogelijkheid zijn om compassie en empathie te voelen naar anderen die door een vergelijkbaar proces gaan. En we weten uit ervaring maar al te goed wat de werkelijke waarde is van het oprecht respecteren en honoreren van iemand anders verlies. En daarbij maakt het echt niet uit wat dat verlies nu exact is.

GA OP MEDIA DIEET

Laten we eerlijk zijn, het nieuws van alledag is niet om echt vrolijk van te worden. En waarschijnlijk is het niet eens erger dan vroeger maar geen enkele generatie voor ons heeft ooit de mogelijkheid gehad om 24 uur per dag geconnecteerd te zijn.

De media overload van internet, televisie, social media en tijdschriften is niet zonder consequenties. Het feit dat we zo druk zijn om met al wat er gebeurd in de wereld om ons heen, doet ons soms vergeten hoe hard al die dingen ons dagelijks beïnvloeden overal waar we komen en dit 24 uur per dag.

Het overspoelt je bijna letterlijk en toch blijf je kijken en lezen. En misschien maak je tussendoor toch even tijd om te gaan wandelen maar voor je het weet begin je een gesprek met de buren die je overstelpen met nieuwe informatie. Het voelt alsof we nooit echt kunnen ontsnappen.  En dan kan je je afvragen of er echt iets mis is met deze overvloed aan informatie. Een paar bedenkingen in de kantlijn.

• De beelden waar we elke dag mee geconfronteerd worden, kunnen extreem realistisch en vol emotie zijn. En we kijken  er soms uren naar. Tijd genoeg om er de negatieve invloed van te ondervinden zeker op momenten dat we zelf emotioneel kwetsbaar zijn.

• Het kan ons eigen verdriet wakker maken. De beelden die we te zien krijgen, kunnen ons herinneren aan het overlijden van een dierbare. Informatie van aan de andere kant van de wereld kan ons heel eenvoudig terugbrengen naar een stressvolle situatie waar we ons ooit in bevonden.

• Er is nooit een pauze. Het gaat maar door 24 uur op  24 uur via verschillende mediakanalen. En iedereen praat er over. Het kan moeilijk zijn om tijd en ruimte te vinden weg van de intensiteit van beelden die continu aan ons voorbij komen.

Kan je toch iets doen om te ontsnappen? Er zijn manieren om een pauze te krijgen van de dagelijkse overdosis aan beelden en informatie.

• Beperk de dosis informatie per dag. Sluit alle media gedurende een tijd af en ga iets anders doen.

• Voorzie vaste tijdstippen voor je updates, bijvoorbeeld een afgebakend moment in de ochtend en eentje in de avond. Gebruik de rest van de dag voor andere dingen.

• Blijf bij die routine. Ook als je laat werkt of er onverwachte dingen gebeuren.

• Haal de druk van al die gevoelens die de media bij je wakker maken door regelmatig een pauze in te lassen en iets anders te gaan doen.

• Ga voor een wandeling of ga lopen.

• Lees een boek.

• Wees creatief met kunst, fotografie, tekenen, schrijven, …

• Neem tijd om met de kinderen te spelen.

• Wees zelfbewust. Als je gespannen, angstig of depressief bent, voel dan ook heel bewust hoe al die niet aflatende informatie op je inwerkt. Zorg in de eerste plaats goed voor jezelf.

• Maak een inventaris van de goede en inspirerende dingen in je leven, plaatsen die je dierbaar zijn en mensen waar je om geeft.

• Overweeg een massage, meditatie of yoga bij fysieke stress.

• Hou een dagboek bij.

• Doe iets productief voor de gemeenschap in de tijd die vrij komt.

• Vertel anderen dat je een pauze nodig hebt. Laat vrienden en familie weten dat je je overspoeld voelt door al wat er dagelijks op je afkomt.  Het kan ook dat anderen je voorstel met twee handen verwelkomen en je voorbeeld gaan volgen.

• Overweeg een volledige detox van alle beelden en boodschappen die dagelijks verspreid worden. Dit is geen ontkenning of vermijding, het is gewoon een strategie om dingen weer in een juist perspectief te plaatsen en een bewijs aan jezelf dat je een hele dag kan leven zonder al media invloed.

 

ROUWEN TIJDENS DE VAKANTIE - 7 TIPS OM ER MEE OM TE GAAN

1. De vakantie hoeft niet perfect te zijn.

Bescherm jezelf door er niet van uit te gaan dat deze vakantie perfect zal worden. Hoe mooi het hotel ook is of hoe prachtig het uitzicht, er zal altijd een gemis zijn en die realiteit is er gewoon.

Maar besef dat je ook niets te bewijzen hebt en al helemaal niet aan iemand anders. Mensen gaan er van uit dat ze moedig moeten zijn om anderen te overtuigen dat ze het goed doen. 

Samen met herinneringen bovenhalen aan voorbije vakanties en de fijne momenten die er waren, kan de banden met je familie of reisgenoten versterken en jou ondersteunen in je rouw.

2. Wees flexibel.

Vakantie is veelal ook traditie en traditie ligt gevoelig in rouw. Het biedt veiligheid en vormt de verbinding tussen het verleden en heden.

Met een traditie breken kan dan soms een bijkomend gevoel van verlies geven. Mensen behouden de dingen graag zoals ze waren maar dat maakt het gemis soms nog groter. Het grote verschil van de afwezigheid van de andere kan dan ineens heel tastbaar worden.

3. Oefen alvast met ‘neen’ zeggen.

Vakantie kan ook een tijd van verplichtingen, drukte en stress zijn. Een bijkomende uitdaging voor iemand waarvan de fysieke, emotionele en mentale energie soms aangetast is door het rouwen.

Als je dan ook nog iemand bent die altijd ‘ja’ zegt op uitnodigingen en vragen van anderen, kan het nu het moment zijn om een paar keer bewust ‘neen’ te zeggen de komende tijd. Dat wil niet zeggen dat je je afzijdig moet gaan houden van alles en iedereen maar het is misschien het moment om prioriteiten te stellen en goed voor jezelf te zorgen.

4. Ga voor me-time!

Als je dan toch ‘neen’ hebt gezegd, is het misschien het uitgelezen moment om die vrijgekomen tijd te investeren in je eigen welzijn. Plan concrete momenten in je kalender en ga bewust voor pauzes tijdens drukke activiteiten en samenkomsten.

5. Vraag om hulp bij je omgeving.

Je bent niet alleen, ook al voelt dat soms zo. En ook al heb je geen vrienden of familie waar je kan op rekenen, er zijn ook veel andere organisaties die hulp en ondersteuning aanbieden en die je waarschijnlijk een eindje op weg kunnen zetten.  Zeker het proberen waard ook als zal het misschien even zoeken zijn wat bij je past.

6. Sta jezelf momenten van welbevinden en vreugde toe.

Weet vooral dat wat je ook voelt, het allemaal ok is ook al ervaar je dat misschien niet zo. Maar wees ook niet verbaasd als je jezelf betrapt op het moment dat je naar iemand glimlacht of gewoon lacht om iets grappig. Volg die blije golf en voel je niet schuldig.

7. Vind momenten om weer te verbinden.

Een van de beste manieren om de pijn van het gemis tijdens de vakantie te hanteren, is wegen te vinden om opnieuw te verbinden met wat je hebt verloren en de nagedachtenis voorzichtig en respectvol te verweven met je nieuwe ervaringen tijdens deze vakantieweken.