MOEDERDAG ZONDER MOEDER
Moederdag vandaag, je kan er bijna niet omheen. En voor sommige onder ons een lastige tijd. Want als je moeder er niet meer is, voelt deze dag gewoon heel anders. En misschien wordt het gemis elk jaar weer een beetje groter of misschien is het verdriet nog heel rauw, toch kan je er nog steeds een dag van maken die helemaal om haar draait op jouw manier.
Wees om te beginnen gewoon lief voor jezelf. Afscheid nemen van iemand die je lief is, doet pijn en op dagen als deze kan die wond weer stevig geraakt worden. Verwijt jezelf niet dat je nog steeds verdriet voelt en luister naar je gevoel. Doe datgenen wat jij vandaag nu heel erg nodig hebt zonder schuldgevoel.
Als het een lastige dag is vandaag, zonder je moeder, mag je dat ook gewoon laten weten aan je omgeving. Praat over haar en waarom ze zo belangrijk voor je is met mensen die het begrijpen. De pijn zal er niet minder om worden maar het delen van jullie verhaal zal je weer wat ademruimte geven.
Haal de herinneringen aan haar op en doe iets wat jullie samen leuk vonden vandaag. Zet haar op deze manier in de bloemetjes.
Je praat misschien nog met je moeder in je hoofd en er zijn vast nog veel dingen die je nog met haar wil delen. Schrijf haar een brief en vertel haar hoeveel ze voor je betekende en nog steeds betekent. Vertel haar welke wijze levenslessen jou nog steeds verder helpen in jouw leven.
Haar favoriete bloemen neerleggen op haar graf, de steen oppoetsen of misschien zomaar even tegen haar praten. Haar graf of gedenkplek bezoeken is een mooie gebaar op een dag die helemaal om haar draait.
Moederdag toch vieren? Nodig dan de mensen uit die ook van haar hielden, op hun eigen manier, en haal samen herinneringen op. Maak er een feest van ter ere van haar.
Als het voor jou een sombere dag is vandaag, ga er dan gewoon op uit. Maak een lange wandeling of bezoek een plek die ze mooi had gevonden.
Moederdag is een goed moment om oude foto’s te bekijken en even terug in de tijd te gaan. Samen spelen in de speeltuin toen je klein was of de vakanties die jullie beleefden, deze herinneringen blijven voor altijd.
Doe iets wat voor haar belangrijk was in haar leven. Ging ze op vrije momenten het liefst de natuur in of bracht ze regelmatig een bezoekje aan iemand die dat nodig had. Breng haar eer door in haar voetsporen te treden.
Zoek iemand op die hetzelfde meemaakt. Niet omdat de pijn dan minder wordt, maar misschien wel omdat je misschien nieuwe manieren zal ontdekken om met je gemis om te gaan.
Zet jij je verdriet liever om in iets tastbaars? Maak dan een boekje waarin je je gedachten kan neerpennen. Plak er foto’s bij, schrijf er mooie uitspraken van je moeder in en kijk welke andere tastbare dingen je in het boekje kunt plakken. Telkens wanneer je haar mist, kun je even terugbladeren in het boekje.
Ook al is ze niet meer bij je op aarde, in je hart is ze nog steeds springlevend!
ROUWEN OM EEN GEBROKEN LEVEN
Veel verdriet en rouw gaat over een leven dat afwijkt van wat men verwacht had. Een veelbelovende professionele carrière die abrupt wordt afgebroken door een stom ongeluk. Wat als je moeder of vader je zo maar achterliet en je elkaar nooit meer zal ontmoeten? Het is niet zoals een relatie tussen ouders en kind zou moeten verlopen. In het leven zijn er bepaalde verwachtingspatronen over hoe het leven zou moeten gaan maar spijtig genoeg loopt het niet altijd zoals we verwacht hadden.
En ook al passen we ons aan en doen we ons best om ons leven op een zo goed mogelijke manier te leven, dan nog kunnen we diep binnenin een gevoel van verlies ervaren omdat we geen recht lijken te hebben op een normaal leven zoals we dat zien bij anderen.
En hoe ga je dan verder met de gemis? Een eenduidige, snelle oplossing zal je niet vinden maar er zijn wel wat overwegingen die jouw leven weer zin kunnen geven.
Erken je verlies en verdriet. Veel van deze verliezen worden niet altijd erkend door anderen. Het is belangrijk jezelf er aan te herinneren dat deze verliezen er echt zijn. Gun jezelf ruimte voor je gevoelens en minimaliseer ze niet.
Denk niet in hokjes. We zijn nog al vlug geneigd om in termen van zwart en wit te denken maar dingen bestaan meestal in nuances van grijs zo ergens tussenin. Wat maakt dat er verschillende waarheden kunnen bestaan en dat er misschien verschillende mogelijkheden zijn om een rijk en vervuld leven te hebben. Ook al leef je je droomleven niet echt, dat betekent nog niet dat je geen kans maakt op een vervuld leven.
Controleer de stroom van informatie. Te veel informatie en verhalen van anderen kunnen je idee over hoe het leven zou moeten lopen beïnvloeden en niet altijd op de goede manier. Laat informatie beperkt toe en vraag je af of het allemaal wel zo realistisch is. Exploreer je persoonlijke idealen en angsten. Ga terug in je eigen verleden en in de verhalen die werden verteld over hoe de dingen zouden moeten zijn. Onderzoek je gedachten en angsten. Daag ze uit. En misschien zal je zien dat ze overdreven zijn of niet overeenstemmen met de werkelijkheid.
Reconstrueer je identiteit. Je eigen identiteit kan diep geraakt zijn door wat je is overkomen. In je gedachten leeft het idee dat wie je nu bent in de wereld niet in lijn is met hoe het zou moeten zijn. Neem de tijd om te kijken wat er wel is. Herken de rollen en identiteiten die je hebt verloren maar ook diegene die intact zijn gebleven. Heroverweeg wie je was, wie je nu bent en wie je hoopt ooit te zullen zijn in de toekomst.
Oefen met onzekerheid. Niet eenvoudig maar een leven na een verlies is altijd verweven met onzekerheid. De mate waarin we die onzekerheid kunnen tolereren maakt dat we ons weer kunnen vrij maken voor de creatie van een goed leven.
Vervang aanvaarding door aanpassing. Je hebt het idee dat je dit leven nooit zal kunnen aanvaarden. Het is alsof we instemmen met wat ons is overkomen. Maar we kunnen overwegen om te buigen voor ons lot en een manier te vinden om, ondanks alle tegenslagen en pijn, een goed leven voor onszelf te organiseren waarin hoop weer een plek kan krijgen.
Herdefinieer hoop. Soms is er geen weg terug en dan kan ons een gevoel van hulpeloosheid geven. Maar je kan jezelf ook afvragen wat hoop betekent in je nieuwe situatie. En afhankelijk van je antwoord op die vraag zal je blijven evolueren en zal je leven een verhaal worden van constante transformatie.
Meer lezen over rouw? Download mijn gratis e-book.
ROUWEN OM VERLOREN DROMEN
Wat als je leven niet loopt zoals je gepland had?
Iedereen heeft dromen en verwachtingen over hoe het leven er voor ons zou moeten uitzien. We krijgen daarbij hulp van onze hersenen die continu al de informatie, die we elke dag te verwerken krijgen, organiseren. Aanvankelijk gaat dit over eenvoudige dingen maar geleidelijk aan leren we hoe rijk en verscheiden de wereld om ons heen is. En naarmate we ouder worden, nemen we ook steeds meer en complexere informatie in ons op.
Om die rijke maar ook ingewikkelde wereld te organiseren, creëren we regels in ons hoofd. Het zijn vast bepaalde schema’s die gaan over de verschillende aspecten van ons leven. Ze bevatten tevens de waarden die belangrijk zijn binnen onze familie, onze cultuur en samenleving. Op die manier helpen ze ons ons leven te organiseren en te herkennen wat voor ons veilig voelt en wat niet.
Onze gedachten en ideeën over de kleine en de grote dingen in het leven ontstaan vanuit deze schema’s. Afhankelijk van de waarden waarmee je mee bent opgegroeid en de boodschappen die je hebt meegekregen, kan het zijn dat jouw schema je zegt dat het beter is om in een huis te leven en niet in een appartement. En dat het beter is om er eentje te kopen dan om te huren. Of dat een succesvolle loopbaan belangrijk is.
En wat heeft dit nu met rouw te maken?
Het kan raar klinken maar onze opgebouwde schema’s zijn belangrijk in het begrijpen van bepaalde gevoelens van verlies en rouw. Schema’s scheppen verwachtingen en dromen over onze ideale toekomst. Ze geven richting aan wat we van het leven verwachten, wat onze idealen zijn en waar we bang voor zijn.
Wanneer in het leven alles loopt zoals verwacht, hebben we weinig notie van de schema’s die in ons leven aanwezig zijn. Als we op ons pad niets tegenkomen dat ons schema uitdaagt of in vraag stelt, gaan we ook gewoon door met ons leven en worden onze levenservaringen netjes verweven in ons levensverhaal.
Als je uit een omgeving komt waar goede schoolresultaten, een stabiele carrière en een gezin de standaard zijn en jouw leven sluit daar perfect bij aan, dan ben je je niet bewust van de soms niet uitgesproken maar wel stevig in je geest verankerde verwachtingen van je directe omgeving. Als je het lijstje afloopt, kun je alleen maar besluiten dat je een goed en succesvol leven leidt.
Maar wat als jouw leven afwijkt van die koers?
Wat gebeurt er als je leven een hele andere wending neemt? Als studeren lastig is en die carrière een hobbelig pad lijkt te zijn? Of je droompartner zich niet komt aanmelden? Kortom wat als je hele leven afwijkt van wat je had gedacht en gedroomd? Van wat je omgeving je had meegegeven als waardevol.
Je had een beeld in je hoofd van een leven in overeenstemming met je dromen, waarden en idealen. Maar het lijkt je niet te lukken om dat te realiseren, hoe graag je dat ook zou willen. Het besef dat de toekomst die we hadden gedroomd er niet zal komen, kan een rouwproces in gang zetten.
Het is rouwen om het leven dat ons tekort lijkt te doen in onze verwachtingen. De tijd gaat voorbij en met de tijd verdwijnen ook onze dromen, verwachtingen en idealen. Het leven gaat zijn eigen gang en het voelt alsof we achterblijven met lege handen.
ROUW INTEGREREN IN JE LEVEN
Doorheen de jaren hebben veel schrijvers en wetenschappers naar manieren gezocht om rouw te definiëren. En dat is geen eenvoudige opdracht omdat rouw heel erg kan verschillen van mens tot mens. Er bestaat niet zo iets als een rechtlijnig, altijd passend rouwtraject. Rouw kent geen vast bepaalde tijdslijn of universele emoties en ervaringen. In het verleden gingen de maatschappij en de wetenschap er van uit dat rouw iets is dat je best zo vlug mogelijk achter je kunt laten om plaats te maken voor een nieuw leven.
Voor we het over het integreren van rouw hebben, moeten we misschien ook eerst even stilstaan bij de acute rouw van de eerste dagen en weken na een verlies.
Wanneer we iemand of iets verliezen dat ons dierbaar is, voelt het al heel snel alsof ons leven in één klap uit twee delen bestaat – een stuk voor en een stuk na het verlies. In de eerste dagen kunnen het verdriet en de pijn overweldigend zijn. De wereld zoals je hem kende, bestaat niet meer. Je bent vervuld van ongeloof, twijfel en angst over het feit of je ooit nog wel verder zal kunnen in die nieuwe onbekende wereld die ontstaan is na het verlies. De toekomst lijkt ineens leeg en onzeker.
En dan zijn tastbaar aanwezige dingen vaak het enige waar je je kan aan vastklampen. Je wil alles veilig stellen wat iemand heeft aangeraakt, hun vertrouwde geur bewaren net als de toon van hun stem ook al zijn al die dingen tegelijkertijd pijnlijk. Je blijft doorheen je herinneringen dwalen. Je spendeert veel tijd in het verleden om te vermijden dat je naar de toekomst moet kijken. Een toekomst zonder diegene of datgene wat je zo lief is.
Het kan zo beangstend zijn dat we ons verpletterd voelen door al de emoties die constant in wisselende formaties voorbij komen. Maar mensen willen overleven, vechten terug en proberen wegen te vinden om met al die gevoelens om te gaan. Je kan dan alles gaan vermijden wat de pijn naar boven brengt. Proberen er niet over na te denken en in een wijde boog omheen de plekken lopen die je terug brengen naar je verdriet.
En het proces kan heel erg verschillen van dag tot dag, van week tot week en ondertussen vraag je je af of het ooit een keer zal stoppen zodat je weer door zal kunnen gaan met je leven?
En ook al kunnen we het ons bij het begin van een rouwproces maar moeilijk inbeelden, we overleven acute rouw – stap voor stap, dag voor dag. De pijn blijft maar ons brein schept langzaam weer orde in de wereld waarin we onze geliefde moeten missen. En we bouwen dat nieuwe leven niet zo maar in een keer. Ons gevoel wisselt constant tussen verlies en herstel.
Langzaam vinden we een nieuwe routine en proberen uit de vinden hoe een leven ‘zonder’ voelt. Voor veel mensen worden doorheen dit proces twee dingen stilaan heel helder: we willen graag de wereld weer tegemoet gaan en tegelijkertijd de herinnering aan wat was met ons meedragen. Je vastklampen aan elke herinnering en in het verleden blijven, belemmert de uitbouw van een nieuwe toekomst. Maar alle emotionele herinneringen en moeilijke gevoelens vermijden, laat ons ook niet toe om te verbinden met wat ons lief is. Beide creëren een gecompartimenteerd wereld waarin we ofwel verteerd worden door verdriet ofwel in ontkenning van ons verleden leven. Geen van beide is een solide basis voor een duurzame toekomst.
Mensen komen dan op een punt dat ze beseffen dat rouw hen heeft veranderd. We gaan niet terug naar normaal. Om in contact te blijven met onze herinneringen, om te gaan met onze gevoelens en tegelijkertijd weer een zinvol leven te leiden, moeten we rouw uitnodigen als gast in ons leven. De rouw ‘ integreren’ in ons leven.
Geïntegreerde rouw is rouw die permanent en latent aanwezig in ons leven zonder dat we er door gedomineerd of overweldigd worden. En misschien voelt dat als een onmogelijke opdracht. Maar geleidelijk aan zal je relatie met rouw gaat veranderen en op een punt komen waar het geen permanent gevecht meer is maar een stille aanvaarding van wat je is overkomen zonder ooit te vergeten. En dan zal ook de kloof tussen de pijn van het rouwen en het dagdagelijks functioneren stilaan kleiner worden. Rouw heeft invloed op je identiteit, je relaties en je prioriteiten in het leven. Rouw integreren betekent los laten wie je was voor het verlies en de persoon verwelkomen die je nu bent met al de positieve en negatieve aspecten die zo een proces met zich mee kan brengen.
WAT ZEG JE DAN ALS IEMAND VERDRIET HEEFT?
De perfecte handleiding voor verdriet bestaat waarschijnlijk niet eens. Ook al valt er heel veel over te zeggen, het is twijfelachtig dat er ergens een lijstje bestaat met de perfect passende magische woorden en termen als het over rouwen gaat.
Er zijn nu eenmaal geen goede of juiste woorden die altijd en voor iedereen gelden. En velen die ooit door een rouwproces zijn gegaan, zullen je vertellen dat het niet eens gaat over wat je zegt maar over wat je doet. En het beste wat je in de meeste gevallen kan doen is eerst gewoon zwijgen en luisteren. Het blijft sowieso een evenwichtsoefening tussen de juiste woorden vinden en in je achterhoofd houden dat die juiste woorden misschien niet eens bestaan.
En toch doen woorden er toe. In rouw kunnen woorden helen en verbinden, net zoals woorden muren kunnen optrekken of kwetsen. En meestal begint het bij de angst om de juiste woorden te vinden waardoor mensen bang zijn om het gesprek aan te gaan. Bovendien kunnen ongepaste en offensieve woorden het begin zijn van conflict en vervreemding.
En ondanks alle deze hindernissen blijft de vraag wat we dan wel kunnen zeggen. Het geeft ieder van ons de mogelijkheid om anderen te ondersteunen in hun rouw en niet het risico te lopen om hen nog meer te kwetsen of het verlies te negeren of te minimaliseren.
Voor je je steun gaat aanbieden, misschien een paar overwegingen:
Begin je zin nooit met woorden als “Gelukkig…” of “Je kan nog altijd…”
Statements als deze hebben de neiging om verdriet te minimaliseren. De pijn wordt op deze manier onder de mat geveegd en je vraagt hen om te focussen op het positieve. Iets wat niet echt resoneert met het ervaren van intens verdriet.
Volg diegene diegene die verdriet heeft.
Soms zullen rouwenden zelf komen met bedenkingen, positieve gedachten en nieuwe betekenissen aangaande hun verlies. Dit is heel normaal en constructief. De rouwende mag dat ook doen, jij niet. Gewoon omdat hij of zijn precies weet wat dit verlies voor hem betekent. Ze zijn de enige die zin en betekenis kunnen geven aan hun ervaringen. Volg hen daar gewoon in en geef ondersteuning in wat ze geloven en denken over hun pijn.
Hou rekening met wie je praat. Als je twijfelt, wacht dan gewoon even af. En weet dat wat de ene troostend zal vinden, voor iemand anders heel kwetsend kan overkomen.
Sommige mensen vinden troost in spirituele teksten en anderen denken dat hard roepen de enige manier is om hun verdriet uit te drukken. Waarschijnlijk zijn er slechts weinigen die zich hier in kunnen vinden.
Indien de persoon die je wil troosten goed kent, dan weet je waarschijnlijk wel hoe je hem of haar het beste kunt benaderen en kunnen mooie teksten of flauwe grapjes wat lucht geven aan het proces. Indien dit niet het geval is, hou je dan wat op de vlakte en observeer gewoon hoe het voor de andere werkt.
“Het spijt me te horen van je verlies” is waarschijnlijk de meest gebruikte zin als het over rouwen gaat maar ook dit kan bij mensen verkeerd aankomen. Wees dus gewoon stil, luister en observeer maar vooral: loop niet weg!
TEKENS VAN VERBINDING KOESTEREN
Wij hebben allemaal wel dromen over hoe ons leven er zou moeten uitzien. En we delen die verhalen met anderen, mensen die heel belangrijk zijn voor ons. Mensen die onze dromen mee helpen realiseren en er altijd zijn.
En dan komt er dat moment dat die belangrijke andere in jouw leven er ineens niet meer is. Dat de droom aan diggelen is geslagen en je ondanks alle verdriet en gemis verder moet. Ineens is er misschien ook geen reden meer om verder te leven. Alles wat je doet en denkt voelt zinloos en zonder toekomst.
En ondanks de pijn blijft het leven roepen. Ondanks het grote verlies ga je verder, omdat anderen je nodig hebben. Je geeft niet op en dan komt er misschien een moment dat je beseft dat veel van wat je doet en zegt mee gevormd is door diegene die er niet meer is. Dat al wat je nu bent gewoon is kunnen ontstaan omdat die bijzondere iemand in je leven is geweest. Zonder de aandacht, de zorg en de liefde van die andere was je nooit geworden wie je nu bent.
Deze erkenning gaat je rouw niet laten verdwijnen maar is misschien wel een begin van een warm en dankbaar gevoel. Een lichtpuntje in een duistere nacht. Een kleine verschuiving terug naar het leven omdat, ondanks het verlies, je ook dankbaar en gelukkig kan zijn omdat iemand jou graag heeft gezien en voor jou heeft gezorgd. Je normen en waarden heeft meegegeven die jouw leven dragen, elke dag weer opnieuw.
De dood kan onze plannen, onze hoop, onze dromen en verbintenissen in een klap verpletteren. Als een geliefde sterft voelt het alsof al dat moois ineens niet langer deel uitmaakt van onze wereld of onze toekomst. En toch zal jullie lot voor altijd verbonden blijven in al wat je in de toekomst nog zal ondernemen en beleven.
En dat zal je ook kunnen opmerken bij al die andere mensen die met je dierbare verbonden waren en nog steeds zijn. De verhalen die nog steeds verteld worden en gedeeld worden. Die kleine specifieke dingen die jullie delen in verbondenheid ook over de grens van leven en dood heen.
De pijn zal hiermee niet verdwijnen maar misschien kan je voelen hoe veel intenser de relaties met je kinderen en je familie worden omdat je ineens beseft hoe belangrijk de liefde is. Misschien ga je veel bewuster door het leven net omdat je weet hoe kwetsbaar het is.
Verlies is een keerpunt in je leven waarop je even goed stil staat en de balans opmaakt over de goede en de minder leuke dingen in het leven. En veel van die goede dingen zijn een stille getuige van de liefde die nooit zal ophouden te bestaan als we willen blijven zoeken naar die lichtpuntjes van ontegensprekelijke verbondenheid.
Op het moment dat je diep rouwt om iemand die je dierbaar is, kan het dat klein vonkje van hervonden liefde zijn dat het leven weer wat zin geeft. We zullen altijd dingen doen en waarden koesteren, net omdat we ze geleerd hebben van iemand die ons dierbaar is. Deze kleine bakens van verbinding koesteren, kan ons weer wat dichter brengen bij de liefde voor het leven.
DE SCHOONHEID VAN HET OUDER WORDEN
Met mijn verjaardag net achter de rug kijk ik uit naar een volgende belangrijke mijlpaal in mijn leven: zestig worden. Het maakt me wat wiebelig. Voor de eerste keer dat er naar mijn gevoel een duidelijke grens van leeftijd wordt overschreden. Het is alsof ik nu echt oud aan het worden ben. En ik ben er nog niet uit of dat nu iets moois is of dat het toch wel pijn gaat doen.
Ouderdom wordt in onze maatschappij ook vaak als iets negatiefs gezien. En ook logisch als je kijkt naar wat over het algemeen geprezen wordt: jong zijn, dynamisch leven, presteren, vooruitgang en snelheid.
Als je ouder wordt zijn dit dingen die minder worden of zelfs verdwijnen. Het piept en het kraakt wel al eens vlugger in je lijf dan vroeger. En omdat we als mens geneigd zijn erbij te willen horen en in tegenovergestelden te denken - als dit goed is dan zal dat wel fout zijn - dan resulteert dat al vlug in een negatieve associatie met oud worden.
Niet helemaal terecht. Want als iets niet conformeert is het niet per definitie negatief. Het is anders. Maar misschien is dat nu net juist heel mooi. We hebben tegenstellingen nodig! We hebben licht nodig om donker te kennen. We hebben kwaad nodig om goed te kunnen ervaren. En dromen nodig om stappen te kunnen zetten.
En er is uiteraard nostalgie over wat voorbij is. Als je achterom kijkt, lijkt of de tijd voorbij is gevlogen. En dan komt al vlug de vraag of je het allemaal wel goed hebt gedaan. Had ik niet meer of minder van iets moeten doen? Of gewoon anders? En ik weet dat het verleden niet meer terug te halen is maar het risico van de verbittering ligt dan wel op de loer. Het gevoel dat je misschien toch niet echt geslaagd bent in het leven. Wat natuurlijk dan op zich weer een heel subjectief gegeven is.
‘Wees blij dat je zo gezond oud mag worden’, was het eenvoudige antwoord van een ex-collega met wie ik mijn twijfels deelde. En ze heeft gelijk. We kunnen ook gewoon vooruit kijken, mooi oud worden en een zinvol leven leiden? Aantrekkelijk zijn op je eigen manier en gewaardeerd worden om je wijsheid en levenservaring. Je niet afgeschreven voelen, omdat je traag zou zijn, een zeur of een klager. Een zinvol leven leiden met bezigheden die je voldoening schenken. En daarbij gewoon accepteren dat je fysieke mogelijkheden minder worden.
We zouden het bijna vergeten maar ouderdom heeft zijn eigen schoonheid, en zijn eigen kwaliteiten. En we moeten dan ook geen extra applaus krijgen omdat we als ouderen op hoge leeftijd de marathon lopen, iets nieuws beginnen of een aparte stijl hebben. Het is gewoon wie we zijn ongeacht de leeftijd.
En laten we niet vergeten dat we op latere leeftijd in een fase van ons leven belanden waarin er meer rust, ruimte en zelfkennis is. Je hoeft jezelf niet langer kost wat kost te bewijzen. Je weet ondertussen wel zo’n beetje weet wie je bent en hoe het leven in elkaar zit. Ondanks dat dit een ontwikkelingsproces dat nooit zal ophouden. Dit is de tijd wanneer je meer dingen voor jezelf kunt gaan doen op een manier die echt bij je past. De tijd van eindeloos aanpassen aan wat anderen vinden is dan voorgoed voorbij. Dat kan voor de een beginnen bij 55 jaar, bij de ander misschien bij 70.
De kunst is oud te zijn op je eigen manier, je eigen schoonheid te ontdekken en te onderzoeken wat jouw leven vervulling en zin geeft.
En heel misschien heeft de wereld gewoon ouderen nodig om niet dezelfde fouten te maken, om het wiel niet opnieuw uit te hoeven vinden, om verhalen te vertellen, om rust te vinden, om gewoon te leren dat je jezelf mag zijn en dat dat meer als voldoende is.
GROEIEN DOORHEEN JE ROUW
Als persoonlijke groei belangrijk voor je is, dan verdwijnt dat verlangen niet zo maar ineens als je rouwt. Ook al is je wereld plots uit elkaar gevallen, dat kleine stemmetje ergens achter in je hoofd stuurt je nog steeds dezelfde boodschappen waar je al jaren zo vertrouwd mee bent. Rouw is geen obstakel in dat proces.
Gedachten als ‘ik moet hier het beste van maken’ of ‘ik moet van deze ervaring gebruik maken om anderen te helpen’ zijn hier het bewijs van. Ervaar het niet als druk, deze gedachten kunnen ook gewoon goed voelen zonder we er nu iets mee moeten. Ze kunnen je weer een gevoel van controle geven, van in beweging zijn.
Dus wat is het probleem?
Het gevoel dringend iets te moeten, kan je ook de kans ontnemen om even op de rem gaan te staan. Om gewoon even stil te gaan zitten, te rouwen en te treuren. De korte, snelle weg naar zingeving kan ook een poging zijn om het verlies te omzeilen.
Social media is niet altijd helpend met al die mooie beelden van mensen die projecten hebben ontwikkeld in nagedachtenis van diegene die hun lief zijn. En ook al zijn al die initiatieven lovenswaardig en prachtig, het kan je met een gevoel achterlaten dat je hebt gefaald als jou dat niet is gelukt. Je huidige gevoel van trots dat je gezin nog steeds draait ondanks je verdriet kan ineens heel armtierig lijken als je vergelijkt met wat anderen doen. Het kan het gevoel versterken dat rouw iets is dat alleen maar groei en creativiteit met zich meebrengt.
Vergeet niet dat er veel voordelen zijn aan het natuurlijke, zachte proces van rouwen en dat zijn gang te laten gaan. Het geeft ruimte aan oprecht verdriet en tijd om opnieuw te verbinden met wat we hebben verloren.
Iemand verliezen brengt stress met zich mee en belast ons immuunsysteem. Vertragen en verstillen tijdens een periode van rouw kan helpen om ons brein en lichaam weer tot rust te brengen en te helen. Het maakt ons ontvankelijker voor de positieve aandacht van anderen als we gewoon de dingen niet overhaasten.
Dit betekent niet dat we niet kunnen en mogen groeien. Het is gewoon een kleine aanmoediging om niet overhaast te veel te willen doen.
Sommige mensen zullen op termijn betekenis en groei vinden. Soms gebeurt dat later dan ze gedacht hadden. En sommigen zullen dat proces nooit doormaken. Ze zullen op hun manier weerstand bieden aan wat het leven hen gebracht heeft, gewoon door de kracht te vinden in elke dag weer opnieuw door te gaan met rekeningen te betalen, eten te bereiden, te genieten van een zonsondergang of samen te zijn met vrienden te zijn. En misschien is dat gewoon genoeg.
In rouw is er nooit een goede of een slecht manier. Misschien komt er ooit een dag dat het tijd is om de rempedaal los te maken. En dan nog moet je helemaal niets doen dat niet goed voelt voor jou. Soms is het gewoon goed om je innig verbonden te voelen met je verleden, goed te leven in het heden en zacht te zijn voor jezelf in de toekomst.
GOEDE VOORNEMENS
Het is jaarlijkse traditie en we hebben er allemaal zo een beetje een haat-liefdeverhouding mee: goede voornemens. Er valt natuurlijk ook iets voor te zeggen. Het kan een stok achter de deur zijn om dingen nu toch eens totaal anders te gaan aanpakken of om nieuwe wegen te verkennen. Anderzijds, hebben goede voornemens het potentieel om je het gevoel te geven dat je over de hele lijn gefaald hebt als je al die dingen op je lijstje dan toch niet hebt kunnen realiseren op het einde van het jaar. Ook dat is wat herkenbaar voor velen onder ons.
Het transformatieproces dat rouw in ons leven binnenbrengt vergt veel van ons en misschien is het toch goed om even te overwegen of we in het nieuwe jaar er anders kunnen mee omgaan. Om geduldiger te worden, te vertragen en te verstillen. Zachter te worden in wat ons overkomt en onszelf de tijd en de ruimte te gunnen dat het rouwproces nodig heeft. En dan zijn goede voornemens misschien toch niet zo een slecht idee.
Hopelijk kan je inspiratie putten uit de volgende lijst om anders, creatiever, respectvoller of meer open om te gaan met je verdriet in het komende jaar.
Wees eerlijk over hoe je je voelt, tegenover jezelf en tegenover anderen.
Noem je dierbare die er niet meer is bij zijn of haar naam.
Start een project ter ere van je dierbare dat hem of haar eert.
Laat de deur op een kier om geluk en blijdschap toch toe te laten.
Voel je niet schuldig als je plezier hebt.
Breng mooie foto’s samen in een album of online.
Schrijf over je verdriet als je dat helpt.
Plan een korte vakantie in, ga gewoon er even tussenuit.
Ga elke dag even buiten als de zon schijnt.
Ga wandelen.
Lees een mooi boek.
Neem tijd om af en toe even af te haken van de drukke wereld.
Slaap voldoende.
Ga op zoek naar de geschiedenis van je familie. Het kan je nieuwe inzichten geven over hoe dingen zijn gelopen.
Doe soms dingen die je doen lachen en voel je daarover niet schuldig.
Ruim dingen die rondslingeren netjes op. Het zal je geest tot rust brengen.
Creëer nieuwe tradities ter ere van diegene die er niet meer zijn.
Wees niet bang om te praten over je geliefde ook al is hij of zij er niet meer.
Leer meer over rouw
Leer meer over jezelf
Reik weer uit naar familie die je uit het oog bent verloren, ook al is dat niet eenvoudig.
Zeg niet langer dat het goed met je gaat als dat niet het geval is.
Wees niet bang om hulp te vragen.
Werk schaamte en stigma de deur uit.
Vergelijk je rouw niet met die van anderen
Probeer niet te oordelen over de rouw van anderen.
Laat je inspireren maar volg vooral ook je eigenwijze weg op je rouwpad dit jaar. Want alleen jij weet hoe het voor jou voelt en dat verdient respect.
HET MOOISTE GESCHENK
In het verleden verborg ik mezelf tijdens de laatste dagen van december meestal ergens in een onzichtbaar hoekje, ver weg van het feestgedruis. Onder het mom van geen tijd, ging ik liefst werken. Familiefeestjes en gezellig samenzijn onder de kerstboom, het is iets wat ik niet echt heb gekend en ook niet mee geconfronteerd wilde worden. Het was als even in de wachtkamer van de tijd gaan zitten tot het nieuwe jaar zich aankondigde. Ik werd handig in het ontwijken van lastige vragen en lacherige opmerkingen. Er is altijd wel een reden te vinden om iets niet te moeten doen. Ik deed er ook wat stoer over en ondertussen bloedde mijn hart stilletjes onder het gemis. Maar je kan het verleden niet veranderen.
Ondertussen ben ik er achter dat het meest belangrijke tijdens deze periode is dat je liefdevolle aandacht hebt voor je eigen noden en om te doen wat weldadig voelt voor jezelf.
Als het goed voelt om gewoon opgekruld in de zetel naar een film te kijken, een goed boek te lezen samen met je huisdier of om eens een keertje niet naar een familiefeestje te gaan, geef jezelf dan gewoon zonder schuldgevoel de toestemming. Het kan soms beter zijn voor je gezondheid en je welzijn om eens niet in te gaan op de zoveelste uitnodiging en gewoon uit te rusten.
Als je iemand bent die graag aan de slag blijft, dan kan vakantietijd lastig zijn omdat het bedrijf waar je werkt gesloten is voor een paar dagen of het werktempo wat lager ligt tijdens deze periode Het kan natuurlijk ook gewoon zijn dat je collega’s heel gelukkig zijn dat je het van hen overneemt tijdens deze dagen.
Je kan ook een to-do lijstje maken van al die kookrecepten die je al heel lang wilde gaan uitproberen, van de ruimtes in huis die dringend een grote schoonmaakbeurt kunnen gebruiken, van de films die je nog graag wil zijn of de plekken waar je graag eens een keertje naartoe wil. Of koop jezelf iets wat je altijd al graag had gehad ook al is het misschien niet echt nuttig, gewoon om jezelf even te verwennen.
Niemand hoeft de klassieke kersttradities te volgen als het niet goed voelt. Je hoeft niet naar vieringen te gaan als je er geen zin in hebt of dessertjes te maken volgens de regels van de kunst. En je hoeft geen kerstboom op te tuigen als dat misschien onveilig voelt voor je huisdieren. En misschien is een traditioneel cadeautje uitzoeken ook niet echt nodig. Nodig gewoon iemand uit voor een mooi concert, een bezoekje aan een museum of voor stevige wandeling in het bos. Samenzijn kan zoveel vormen aannemen en genieten kan op zo veel manieren.
Je kan ook je eigen tradities starten zoals je favoriete cake bakken of even vrijaf nemen van digital communicatie. Of gewoon dankbaar zijn voor al de mensen en dieren die je leven meer kleur geven, elke dag weer opnieuw en niet alleen tijdens de feestdagen.
Ik forceer mezelf niet meer om iets te doen waar ik geen zin in heb de komende dagen en ik breng mijn tijd zoveel mogelijk thuis door waar het warm en veilig is. Het maakt deze periode minder uitputtend en emotioneel. Zo ontstaat er ruimte voor rust, vrede en tijd om plannen te maken voor het nieuwe jaar. Altijd iets om naar uit te kijken, een heel nieuw jaar met nieuwe mogelijkheden.
Het beste wat je nu kan doen is zacht te zijn voor jezelf en zorg te dragen voor wie jij nu bent op dit moment in je leven zoals we dat voor iemand anders soms zo goed kunnen. Dat is mooiste geschenk dat we onszelf nu en in de toekomst kunnen gunnen.
VOOR IEDEREEN DIE WORSTELT MET DE EINDEJAARSPERIODE
Voor alle duidelijkheid, het is ook goed als je de komende tijd gewoon alleen wil zijn. En tijd wil nemen voor jezelf.
De mooiste tijd van het jaar, zeggen ze. Maar niet voor iedereen. Voor mensen die rouwen, vervreemd zijn van hun familie, worstelen met geldproblemen of hun gezondheid kan deze periode een van de moeilijkste van het jaar zijn. Alsof je alleen buiten in de kou staat en door het raam naar binnen kijkt naar al die gelukkige, liefdevolle families die samen vieren.
Velen verlangen naar dingen die er nooit zullen zijn: nog eens tijd doorbrengen met iemand die overleden is of een warme familie hebben om bij thuis te komen. Herinneringen uit het verleden of dromen over hoe het anders had kunnen zijn, komen boven drijven in onze gedachten.
We voelen al vlug de druk om onze problemen te verbergen, gewoon ook koekjes te bakken en een trui in kerstkleuren aan te trekken. Onmerkbaar verliezen we ons in betekenisloze gesprekken of doen we hard ons best om het onderwerp te vermijden. We kopen de verplichte cadeautjes voor vrienden en collega’s en spenderen daarbij heel veel tijd om uit te vinden wat ze leuk zouden vinden. Om achteraf lang te twijfelen of we de bal niet hebben misgeslagen. De kerstboom moet er perfect uitzien om anderen toch maar de indruk te geven dat alles goed met ons gaat. Het laat sommige mensen uitgeput achter in een poging om toch maar te voldoen aan de druk en verwachtingen van de andere.
Al vlug in mijn leven heb ik moeten ervaren hoe het is als iemand belangrijk ontbreekt in je leven en familie geen warme plek is om te vertoeven. Het heeft me na lang aarzelen en vele teleurstellingen geleerd dat het gewoon belangrijk is om tijdens de feestdagen goed voor jezelf te zorgen. En dat is geen eenvoudige opdracht. Het hoort immers niet om je eigen noden op de eerste plaats te zetten maar toch is het goed om jezelf er van te overtuigen dat je eigen noden even belangrijk zijn als die van andere mensen. Het werkt helend wat ook op termijn je omgeving te goede komt.
Als dit voor jou ook zo een lastige periode is, neem dan de tijd om even na te denken hoe jij de eindejaarsperiode wil invullen. En vergeet hierbij niet, je moet niet het perfect cadeau voor iedereen kopen, een fabelachtige grote kerstboom zetten, het hele huis decoreren, koekjes te bakken of alle familiefeesten mee te maken.
In het verleden probeerde ik altijd te verbergen dat dit niet mijn favoriete periode van het jaar is. Ik gebruikte de katten als excuus om geen kerstboom in huis te plaatsen en ging gewoon werken. Andere sfeer op kantoor en blije collega’s die wel thuis wilden blijven. Ondertussen heb ik geleerd dat ik die periode evengoed kan gebruiken om lekker te luieren en voor de zoveelste keer naar mijn favoriete films te kijken of al die boeken te lezen die overal in huis op stapeltjes op me liggen te wachten. Ondertussen met een kerstboom, gewoon omdat ik het leuk ben gaan vinden in huis. En echte vrienden begrijpen het trouwens wel dat je even tijd neemt voor jezelf. Na de feestdagen is er genoeg tijd om elkaar weer te ontmoeten.
LIEFDE IS OOK EEN PAAR OUDE PANTOFFELS KOESTEREN
Als het over liefde gaat, dan is de gemeenschappelijk kern die we allemaal op ongeveer dezelfde manier ervaren waarschijnlijk het liefhebben zelf. Al wat daar omheen draait, is een zaak van persoonlijke voorkeur. Liefde kan warm weggestopt zijn in mooie kleine doosjes of in te grote verpakkingen, het is misschien een zachte fluistering in de wind of grote woorden die van de daken worden geschreeuwd, hele volzinnen zorgvuldig neergeschreven of op een heel eigen manier op papier gezet.
En het zijn misschien net die kleine, schijnbaar onbelangrijke maar weldoordachte gebaren die tonen dat iemand om je geeft. Het zijn uitingen van liefde die pretentieloos zijn en niets te bewijzen hebben. Een kleine briefje van iemand die zegt dat hij of zij trots op je is, een onverwachte knuffel of een klein cadeautje gewoon omdat iemand je graag ziet.
Liefde lijkt ver te staan van alles wat met eenzaamheid en sociale isolatie te maken heeft maar is dat wel zo? Misschien voelt het heel anders op het moment dat we rouwen. Eenzaamheid is toch sowieso een relatief begrip. Je kan een grote familie hebben en veel vrienden, maar toch de liefde en verbondenheid missen die je zo nodig hebt. En een van de redenen dat we ons zo eenzaam voelen na het overlijden van iemand dierbaar is dat we zo verlangen naar hun tastbare liefde. En ondertussen voelt het alsof net die liefde verdwenen is uit ons leven.
Een brief, een paar pantoffels, een foto maken herinneringen wakker die ons weer even gelukkig kunnen maken. Slapen in de pyjama van je geliefde, het kan vreemd overkomen maar het is ook gewoon een tedere uitdrukking van de liefde die er nog altijd is.
Wanneer we spreken over eren en herinneren van onze doden, gaat het meestal over herdenkingsmomenten of herdenkingstekens. De grote zichtbare tekens aan de wereld dat onze geliefden nog steeds in onze gedachten en in ons hart aanwezig zijn. Maar voor velen onder ons zijn de echte betekenisvolle rituelen heel klein en zo heel gewoon dat mensen ze zelf niet eens opmerken.
Als je bij iemand op bezoek gaat en je kijkt de kamer rond zie je waarschijnlijk wat familiefoto’s en voor de rest niet veel persoonlijk. Maar voor wie er woont kan de kamer gevuld zijn met voorwerpen vol van herinneringen over generaties heen. Misschien is de zetel waarin je gaat zitten wel gekocht door iemand die er al lang niet meer is maar die op deze manier altijd zijn plek zal behouden in het huis.
Een foto in je portefeuille, een kleinood in je zak, die woorden die je bijna dagelijks gebruikt, een liedje waar je elke dag even naar wil luisteren, een T-shirt die in je kast blijft hangen en nooit meer gedragen zal worden, allemaal dingen die we stiekem of openlijk koesteren. Ik heb nog altijd een paar bretellen van mijn vader in mijn handtas en die steken daar goed ook al kijk ik er zelden naar maar ik draag ze wel altijd bij me. Ik ontdek ze telkens weer als ik mijn tas nog een keertje opruim en steeds is er een glimlach of een herinnering die komt bovendrijven en die mijn hart deugd doet.
Dit gaat niet over koesteren van je verdriet en het is ook geen teken dat het rouwproces de verkeerde kant opgaat. Deze objecten, kleine gebaren en dagelijkse routines zijn gewoon het bewijs dat we verder gaan met ons leven en tegelijkertijd ook uitdrukking kunnen geven aan de liefde die er altijd zal zijn ook over de grens van leven en dood.
DE HERFST IS MIJN ROUWSEIZOEN
De herfst laat zijn invloed voelen in mijn leven. Het zijn kleine momenten die me uit evenwicht brengen en maken dat ik me voor even weer heel emotioneel voel. Gisteren hoorde ik iemand op televisie praten over de band die hij had met zijn overleden hond. En dat die hond voor altijd bij hem in zijn hart woonde. Ik vond dat zo mooi en tegelijkertijd was het verdriet om Joonas er ook weer. Zo voor even gaat het dan heel diep bij mijn om daarna al vlug weer verder te gaan met de orde van de dag.
Het voelt ook alsof het er een beetje bij hoort op het moment dat de dagen korter worden, kinderen weer naar school gaan en de winter voor de deur staat. Alsof er ineens meer tijd om het gemis ruimte te geven.
Dat betekent ook niet meteen dat dit een slechte tijd is in het jaar. Het voelt eerder alsof er weer meer ruimte is om de verbondenheid te voelen met diegene die er niet meer zijn nu de wereld weer wat stiller is geworden.
En dan vraag ik me af, zou iedereen een rouwseizoen hebben?
Er is natuurlijk altijd wel een datum op de kalender die herinneringen boven brengen aan het verlies in je leven. Verjaardagen, feestdagen en vakanties liggen verspreid doorheen het jaar als obstakels op je weg die je elke keer weer voor een uitdaging zetten. Het eerste jaar ga je van obstakel naar obstakel op de kalender en is er weinig sprake van een rouwseizoen, het is gewoon een heel jaar van rouw.
Maar het is niet zo voor voor je hele leven. En niemand kan zeggen hoe het voor jou is maar voor mij wordt de rouw keer op keer zachter doorheen de tijd, meer handelbaar. En de herfst is zo een periode dat het verdriet weer actief naar boven komt borrelen maar over het algemeen voelt het meer diffuus met minder heftige pieken.
Rouw verandert doorheen de tijd, je leert leven zonder diegene die je moet missen ook al blijft de liefde onveranderd. Op veel dagen is je verdriet gewoon een stille aanwezige die niet langer al je aandacht nodig heeft.
Maar er zullen ook dagen zijn waarop het verleden jou weer heftig raakt. En wanneer dat gebeurt kunnen al de herinneringen weer heftig wakker worden, kunnen er nieuwe en oude vragen de kop opsteken en voel je weer intens verdriet. Niets van dat alles betekent dat je niet goed omgaat met je verdriet. Je ervaring is gewoon heel normaal.
De mythes dat rouw eindigt leeft nog altijd. Ergens is er nog altijd de gedachte dat goed rouwen betekent dat je een tijdje hard moet werken om uiteindelijk te belanden op een plek waar je je alleen maar goed voelt en zonder zorgen. En als dat niet is, heb je niet hard genoeg gewerkt.
En soms lijkt dat een aanlokkelijke gedachte. Dat je er voorbij kunt geraken. Dat je vrede kunt vinden met de dood en minder verdriet voelen. Maar zo werkt het niet, het leven gaat constant op en neer net zoals de zee zijn eb en vloed kent.
Vrede komt wanneer we leren leven met de volatiliteit van een rouwende ziel. Het is geen verhaal met een einde, maar een ervaring die komt en gaat in wisselende nuances. Het is dus ook niet zo raar om de ervaring van een rouwseizoen te hebben.
We hebben als mens de mogelijkheid om liefde te voelen ook al ervaren we geen tastbare bewijzen dat het gevoel wederkerig is. We moeten diegene die er niet meer is dan ook niet loslaten en simpelweg verder gaan met ons leven als we dat niet willen. En dat is wat mensen meestal ook doen, ze laten niet los maar gaan een blijvende band aan over de grens van leven en dood heen.
DE GEUR VAN DE ROOS
Shakespeare liet Julia ooit zeggen : What's in a name? Als een roos anders zou heten, zou hij niet precies zo lekker ruiken? En dat geldt ook voor onze gevoelens van rouw. Onze relatie tot andere mensen krijgt ook meestal een specifieke benaming toebedeeld. De titels van echtgenoot, vriend, moeder of grootmoeder betekenen uiteraard heel veel voor ons maar uiteindelijk zegt zo een titel weinig of niets over de complexiteit en de gelaagdheid van onze relatie tot de andere. En net om die reden zeggen die titels ook niets over onze gevoelens van rouw op het moment dat we die andere verliezen. Elke relatie is uniek ongeacht de titel die ze draagt. Wanneer we op basis van de titel naar het verdriet van iemand kijken, leidt dit in sommige gevallen tot rouw die niet gezien en erkend wordt.
Dit betekent niet dat de relaties tussen mensen er niet toe doen. Integendeel, veel mensen koesteren terecht de rol die ze mogen spelen in andermans leven met recht en rede. En het verlies van zo een weldoende relatie verliezen kan de wereld op zijn kop zetten. Maar een titel alleen kan de relatie tussen mensen niet exact beschrijven. Gezien alle mensen uniek, geldt dit ook voor hun onderlinge relaties.
We spreken over secundair verlies wanneer het een gevolg is van een eerder ervaren verlies. Cumulatieve rouw is de rouw van mensen die verschillende vormen van rouw voelen opstapelen. Maar er is nog geen term voor het feit dat als we op het moment dat we iemand dierbaar verliezen we het gevoel krijgen dat we niet een maar wel twintig verliezen ervaren door de veelheid aan plekken die andere voor ons invulde.
Als je zelf er goed over nadenkt zullen er maar een beperkt aantal mensen in je leven zijn die zo netjes gepast een enkele specifieke rol spelen voor jou en andersom.
Een echtgenoot kan ook een goede vriend zijn en co-ouder.
Een ouder die je grootste fan is en daarnaast ook altijd klaar staat om je te helpen.
Een tante die dagelijks voor je zorgt maar ook je favoriete lid van de familie is.
Wat een titel exact inhoudt is subjectief en afhankelijk van de individuele relaties, ervaringen en achtergronden. Mijn grootvader was iemand die weinig aanwezig was bij de zondagse bezoekjes. In onze ontmoetingen was ik afwachtend en vol ontzag voor die man die ik eigenlijk niet zo goed kende. Mijn begrip van een grootvader is waarschijnlijk verschillend van de ervaring van mijn neven en nichten die veel meer contact met hem hadden doorheen de week. Ik zal het nooit weten hoe het precies bij hen liep, ik ken alleen maar ons verhaal.
Heel veel mensen hebben een relaties die de traditionele rollen uitdagen. Je kan gedurende een lange tijd een relatie hebben met een partner zonder gehuwd te zijn. Deze relatie kan even intens en verbonden voelen als elke andere. De afwezigheid van een officieel document kan echter er toe leiden dat rouw geminimaliseerd of niet gezien is. Het blijft rouw die in de schaduw stilletjes verder leeft.
Sommige mensen kunnen er op dat moment zelf ook van uitgaan dat ze geen recht hebben op verdriet. Als hun rouw door de maatschappij niet erkend worden, ontzeggen ze zichzelf ook vaak het recht om hun verdriet te uiten en steun te mogen voelen. Een warm pleidooi om aandacht en respect te hebben voor alle verdriet dat met ons gedeeld, welke geur of kleur het ook in onze heeft. Wat wij ervan denken doet er niet echt toe. We kunnen alleen maar met een open blik luisteren, ontvangen en blijven zodat de andere kan voelen dat zijn verdriet er echt mag zijn.
ALS JE LICHAAM MEE GAAT ROUWEN
Van alle aspecten van rouw is er iets wat mensen eigenlijk helemaal niet verwachten en dat is dat rouw ook fysieke problemen kan veroorzaken. Veel mensen zijn soms geschrokken hoe intens en divers al die emoties zijn binnen een rouwproces en die emoties duiken ook haast onmiddellijk op. Fysieke reacties daarentegen komen heel onverwacht en voelen als een extra belasting bovenop al de praktische en emotionele aspecten van rouwen.
Toch maken die fysieke problemen in vele gevallen gewoon onderdeel uit van een normaal rouwproces. Ongemakken als vermoeidheid, pijn en veranderingen in eetpatronen kunnen er allemaal onderdeel van uitmaken. Wat niet betekent dat je fysieke symptomen niet moet negeren als ze na een tijdje niet over gaan of slechter worden doorheen de tijd en als je voelt dat je helemaal niet meer functioneert. Maar over wat spreken we dan?
Vermoeidheid
Je voelt je de hele dag uitgeput en je zou liefst op elk moment van de dag een dutje doen. En als je dan probeert te slapen, lukt het misschien helemaal en lig je gewoon te draaien in je bed. Iets wat de hele situatie niet beter maakt. Of je slaapt net heel veel en toch voel je je constant moe door al de emoties die je de hele dag overspoelen.
Spierpijn
Veel mensen ervaren spierpijn, in die mate dat het soms voelt als griep. Je ervaart het gewicht van de constante stress, je bent moe, je slaapt weinig en je lichaam is gespannen. Ga niet je heil niet zoeken in een of andere vorm van verdoving wanneer de pijn toeneemt maar kijk of er alternatieven zijn om te ontspannen.
Druk op de borstkas en ademnood
Het kan het gevolg zijn van angst maar ook van een cardiologisch probleem. Een doktersbezoek kan in dit geval zeker geen kwaad.
Hoofdpijn
Stress is de grootste veroorzaker van hoofdpijn en rouw is een immense stressfactor in het leven.
Vergeetachtigheid
Rouwenden vertellen ook dat het lijkt alsof ze niets meer kunnen onthouden. Van het verlies van sleutels naar het missen van afspraken. Alsof je ineens in een nieuwe periode van je leven komt te staan waar niets meer evident is en je de grip op je leven langzaam kwijt raakt.
Focus verliezen
Het is bijna onmogelijk om de focus te houden als je onder stress leeft verstrooid bent en constant afgeleid bent of als je dagelijks worstelt met vermoeidheid en hoofdpijn.
Je kunt voelen dat je langzaam uitzoomt in vergaderingen, klassen en gesprekken. Eigenlijk zowat overal. Soms ben je gewoon afgeleid door herinneringen of door je eigen gedachten in deze moeilijke periode.
Problemen met eetgewoonten en een spijsvertering die niet echt meewil
Misschien heb je maar weinig zin gehad om te eten of misschien ga je nooit meer naar het restaurant. Of ben je juist merkelijk meer gaan eten. Veranderingen in eetpatronen zijn heel normaal wanneer je rouwt. En zelf al eet je nog steeds net hetzelfde, het kan zijn dat je spijsvertering niet echt naar behoren werkt of je niet echt lekker voelt na een maaltijd.
Vlugger ziek worden
Stress en rouw hebben een negatieve invloed op je immuunsysteem en vooral als je al wat ouder bent.
Je slaap verbeteren, weer op regelmatige basis eten en leren omgaan met stress kan voorkomen dat je vlug ziek wordt. Vergeet ook niet dat een dokter hierbij hulp kan bieden. Wacht ook niet te lang om hulp te zoeken als het niet alleen lukt.
MIJN VERDRIET MAAKT ME BOOS
Er kunnen verschillende redenen zijn waarom je verdriet je boos maakt. Een reden kan zijn dat je kwaad bent op het universum of op God om wat je is overkomen. Beide zijn nogal onbereikbaar, tonen weinig reactie en dus richten we die boosheid op diegene die heel kort bij ons staan en ons soms heel dierbaar zijn. Een rouwproces doorgaan, betekent ook dat je basisenergie uitgeput raakt wat het moeilijker maakt om je boosheid en frustratie in goede banen te leiden. En al die heftige gevoelens komen er meestal op momenten waarop je het zelf niet eens verwacht. En het gebeurt ook dat er eenvoudigweg geen echte reden is waarom je pijn je boos maakt. Het kan je zo maar overkomen.
De reden dat we zo extreem reactief kunnen zijn naar anderen toe in rouw is, dat we als mens intens relationele wezens zijn. Heel ons systeem is gericht op hechting zodat we ons veilig kunnen voelen in ons leven. Vanaf onze geboorte zijn we afhankelijk van onze verzorgers voor onze overleving. We zoeken dan ook steeds de nabijheid van anderen op en dit niet alleen als klein weerloos kind maar doorheen ons hele leven houden we vast aan die behoefte. De tegenwoordigheid van anderen maakt ons rustig omdat net die fysieke nabijheid er voor zorgt dat lichaamsfuncties zoals de hartslag op elkaar afgestemd worden en door die afstemming leert een baby om zichzelf te reguleren. Onze lichamen blijven zich steeds op elkaar afstemmen ook op latere leeftijd, wat ons een gevoel van geborgenheid en rust geeft.
Een ingrijpend verlies ontneemt ons iemand die we lief hebben en waarbij we die geborgenheid konden ervaren. Het herinnert ons eraan hoe kwetsbaar we zijn en hoe kwetsbaar onze relaties zijn. Het ontregelt in een klap ons hechtingssysteem en brengt ons in een staat van crisis en stress. De mensen in onze directe omgeving, die ons ondersteunen, zijn dan ook zo belangrijk omdat zij er ons aan herinneren dat we ons veilig kunnen voelen bij familie en vrienden.
Op het moment dat iemand in dat systeem even uit de bocht gaat of iets helemaal fout zegt, komt ons reeds wankel hechtingssysteem in nood. We denken al vlug dat het een teken is dat andere relaties niet veilig zijn en ons willen raken. Misschien geven ze wel niet eens echt om ons. Misschien blijven we wel geïsoleerd en alleen achter. Dat is een angstaanjagende gedachte voor iedereen. En wat is in veel gevallen onze eerste reactie: we worden boos.
We zijn al geraakt door het ingrijpend verlies in ons leven en we willen liever geen risico meer nemen om nog meer gekwetst te raken dus worden we hypergevoelig voor elk teken dat iemand anders ons ook zou kunnen kwetsen. We worden boos, laten mensen niet langer toe in ons leven of we worden minder vergevend. Maar op de eerste plaats willen we vermijden dat relaties ons nog meer pijn kunnen bezorgen. En mensen doen en zeggen soms dingen die ons kwetsen, iemand die rouwt ondersteunen is ook geen eenvoudige klus. En ja, sommige mensen zijn ook gewoon niet echt fijngevoelig.
Aan de andere kant reageren we zelf soms op een heel disproportionele en kritische manier. Gedeeltelijk omdat ons brein en ons lijf geraakt wordt door onze diepste biologische angst van afgewezen te worden, niet verzorgd en alleen achter te blijven. Woorden of daden die anders, rationeel gezien, niet direct als intentioneel kwetsend of schadelijk ervaren worden, kunnen ineens voelen alsof ze dat wel zijn. Een gevoel dat voor weinig rede vatbaar is op dat moment.
Wanner de woede zich toont, zou het goed zijn om voor onszelf wegen te vinden om de rust en kalmte weer te vinden. Leren om je noden uit te drukken en je grenzen aan te geven kan heilzaam zijn. En niet onbelangrijk, kijken hoe we mensen op een redelijke manier feedback kunnen geven wanneer ze iets kwetsend zeggen. Dat is lastig maar van onschatbare waarde in het omgaan met boosheid in rouw.
IN HET HIER EN NU BLIJVEN TIJDENS DE VAKANTIEDAGEN
De vakantieperiode is een tijd om te genieten maar het leven gaat zijn eigen gang. Misschien is het ook een periode waarin rouwgevoelens naar boven komen drijven en brengen herinneringen je terug in de tijd. Wat niet betekent dat je zo maar voorbij kan gaan aan de vakantiewensen van de anderen in je omgeving.
Wat je kan proberen is een goede balans te vinden tussen de aandacht dat het verdriet nodig heeft en de tijd nemen om volledig aanwezig te kunnen zijn in het vakantiegevoel dat er ook toe doet. Momenten waarop je heel bewust aanwezig bent in het hier en nu en minder terugkijkt naar wat was. Maar hoe doe je dat dan?
Onze geliefden zijn nog steeds aanwezig op zoveel manieren
We laten ze niet zo maar achter maar nemen ze mee naar het hier en nu. Je kan het voelen in de herinneringen aan het verleden maar er zijn zeker een aantal dingen te vinden in het hier en nu. Je kan ze opmerken in voorwerpen, tradities, gedeelde waarden en de manieren waarop je contact blijft zoeken over de grens van leven en dood heen.
Focus op een ding per keer
Multitasking is een mythe. Wat we doen is onze aandacht snel wisselend heen en weer tussen verschillende taken verdelen, stoppen en weer opnieuw beginnen. Niet alleen is efficiëntie dan ver zoek maar de vraag is of je dan ook werkelijk in het hier en nu bent. Als rouw daar dan ook nog eens deel van uitmaakt, wordt het niet eenvoudiger in combinatie met al de vakantieverlangens die er leven in je omgeving.
Spreek jezelf aan over wat er gebeurt
Of nog beter, spreek je geliefden er op aan. En beschrijf de fysieke wereld zoals je hem nu zelf ervaart. Het zal je helpen de huidige complexiteit van je leven beter te ervaren.
Sta jezelf toe de tijd uit het oog te verliezen of jezelf te verliezen in het moment
Mensen kunnen zich wel eens schuldig voelen als ze ontdekken dat ze zich hebben verloren in het moment, tijd die ze niet gedacht hebben aan wie of wat ze verloren hebben. En toch is het helemaal goed om even los te komen van het verdriet. Het is goed om weer even gelukkig en blij te zijn. Het betekent niet dat je niet langer rouwt.
Minimaliseer je telefoongebruik en blijf even weg van social media
Even weg van al het nieuws dat over je heen komt rollen en dat in veel gevallen compleet overbodig is.
Stop vermijding
Je verstoppen achter chronische vermijden resulteert meestal in een kat- en muisspel waarbij een hele boel tijd, energie en aandacht verloren gaat. Vermijden van niet zo prettige ervaringen en emoties zal deze niet stoppen. In het heden blijven wordt dan helemaal onmogelijk.
Neem de tijd om met je rouw om te gaan
Het huidige moment kan heel beangstigend voelen, verdriet en stresserende emoties kunnen zo maar ineens wakker gemaakt worden. De sleutel om er mee om te gaan is jezelf stap voor stap toe te laten ze te ervaren en zo te leren wat voor jou de beste manier is om er mee om te gaan. Het kan lastig zijn om iets te vinden dat voor jou werkt maar er zijn veel opties: schrijven, creatieve expressie, gesprekken met vrienden, therapie, … . Hoe meer je deze gebruikt, hoe beter je met jouw verdriet zal kunnen omgaan op termijn.
Geniet van de momenten van dankbaarheid, vrede en geluk
In het moment zijn betekent proeven wat het hier en nu met zich meebrengt en bewust reageren op positieve ervaringen, gedachten en gedragingen met de intentie om het goede gevoel te verlengen. En dit gaat hand in hand met je dankbaar voelen voor wat er wel is. Druk je dankbaarheid uit, laat een glimlach bij jezelf toe en geef uiting aan positieve emoties en focus op de sensaties die je ziet, proeft of hoort van het moment en vertel anderen wat het met je doet.
ALS EEN COLLEGA STERFT
We brengen heel veel tijd door met onze collega’s. Ze zijn verweven in ons leven, elke dag weer opnieuw. We werken samen, lachen samen, klagen soms met elkaar en over elkaar, we delen successen en faalervaringen. We beschouwen ze als vrienden en soms als een deel van de familie. En toch voelen we niet het recht om te rouwen als een collega er plots niet meer is.
Collega’s worden niet altijd erkend voor de belangrijke rol die ze in ons leven spelen en zo worden we ook niet altijd gezien in ons verdriet als ze er op een dag niet meer zijn. Onze naaste omgeving weet waarschijnlijk dat we een collega zijn verloren, hun familie en vrienden kennen we meestal niet echt. Het is dan ook onduidelijk of verwarrend hoe betrokken we mogen zijn bij de begrafenis of herdenkingsdienst. En als we niet samen met de andere collega’s kunnen of mogen rouwen voelt het misschien ook als heel eenzaam. Werkgevers staan ook nog niet altijd open om rouw een plek te geven op de werkvloer. De werkvloer is immers een plaats om productief te zijn, niet om tranen te laten vloeien.
Onze maatschappij is niet ook niet echt meer vertrouwd met de dood. Het is dan ook niet verwonderlijk dat managers en de personeelsdienst zich soms compleet verloren voelen in de ondersteuning van rouwende collega’s. En heel waarschijnlijk rouwen ze zelf ook. Dat betekent niet dat rouw op de werkvloer niet mogelijk is. Misschien moeten we gewoon ook op dit vlak meer proactief en creatief zijn. Een paar tips.
Het verlies erkennen
Rouwen op de werkvloer kan vreemd en onnatuurlijk aanvoelen. De impact van het overlijden van een collega (h)erkennen maakt dat iedereen zich veilig kan voelen om zijn gevoelens te uiten.
Organiseer een rouwgroep
Laat een professionele rouwcounselor een rouwgroep organiseren binnen het bedrijf voor korte tijd. Rouwgroepen kunnen ook door het personeel zelf worden georganiseerd. Kan het niet tijdens het werk, organiseer het dan voor of na de werkuren of tijdens de lunch.
Doe iets voor de familie
Voor veel mensen is het belangrijk om bloemen te sturen naar de familie. Maak een plan als onderneming om dit structureel te doen. Als organisatie is het veel eenvoudiger op alle vlakken om iets te sturen zeker als het kan met de steun van het management.
Bloemen sturen ligt voor de hand maar er zijn andere opties:
Laat een kaart circuleren zodat iedereen zijn woorden van steun en medeleven kan neerschrijven.
Maak een herdenkingsboek voor de familie en laat collega’s herinneringen en bijzondere momenten delen.
Verzamel foto’s van evenementen op het werk die de familie mogelijk niet in bezit heeft.
Doe een gift voor het goede doel waar de overleden collega mee verbonden was.
